Abstract
In this chapter I shall analyze Ockham’s conception of the passions which exist in the sensory appetite. All the acts of the sensory appetite are, according to Ockham, passions, although Ockham does not always use the term ‘passion ’for them. I shall first focus on the genesis of the passions in the sensory appetite. After that I shall say something about their effects. Then I shall turn to their types.
This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.
Access this chapter
Tax calculation will be finalised at checkout
Purchases are for personal use only
Preview
Unable to display preview. Download preview PDF.
References
“...patet per propositionem frequenter acceptam quod effectus sufficienter dependet ex suis causis essentialibus et dispositionibus earum.” Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 251.: 10–12.
“...Deus est causa prima et immediata omnium effectuum productorum a causa secunda immediatione causae, et hoc sine aliqua mutatione ex parte sui.” Rep. II, q. 3–4; OTh V, 65: 25 — 66: 4. “...nulla creatura potest in aliquem effectum nisi coagente Deo immediate tanquam causa partiali et principali.” Rep. IV, q. 9; OTh VII, 168: 12–14. “...nulla creatura est causa totalis respectu alicuius effectus sed tantum partialis, quia in omni actione creaturae concurrit Deus.” Rep. IV, q. 9; OTh VII, 171: 23–25.
“...potentia organica est illa quae utitur organo corporali in actione sua, cuiusmodi sunt omnes potentiae extensae in materia, sicut potentiae sensitivae.” Rep. IV, q. 7; OTh VII, 121: 6–8. The same is in Quodl. IV, q. 14; OTh IX, 369: 75–77. See also the following statements: “...dico quod plantae non sentiunt, quia non habent carnem, id est determinatam dispositionem quae requiritur ad actum sentiendi nec habent principium quod potest recipere formas sensibilium, id est actus.” Rep. III, q. 3; OTh VI, 127: 9–12. “Sed non possunt sentire, quia dispositio accidentalis quae necessario requiritur ad actum sentiendi deficit in illis et corrumpitur...” Rep. III, q. 3; OTh VI, 139: 12–14.
About pondering on the difference between intuitive and abstractive cognition, see among others Adams 1987, 501–506; Tachau 1988; Karger 1999. According to Robert G. Wengert, it was common to make a distinction between intuitive and discursive cognition before the fourteenth century. Before Ockham, however, at least Duns Scotus made the distinction between intuitive and abstractive cognition. See Wengert 1981, 416.
“Et si quaeratur de iudicio consequente praecise notitiam intuitivam sensitivam an distinguatur ab illa, potest dici quod non distinguitur ab illa, sicut nec iudicium intellectus quod stat praecise in notitia incomplexa; et ideo non est iudicium sequens nec est proprie iudicium, quia non est respectu alicuius complexi, sed tantum est iudicium aequivalenter...” Ord. I, prol., q. 1; OTh I, 69: 22 — 70: 2.
Ord. I,prol.,q. 1;OThI,31: 10–32: 3;Rep. II,q. 12–13;OThV,256: 13–261: 2;286: 16 — 287: 1.
“...ab eadem causa simpliciter possunt fieri plura, puta a Deo...Tamen naturaliter loquendo istae notitiae habent distinctas causas effectivas, quia causa effectiva notitiae intuitivae est ipsa res nota...” Ord. I, prol., q. 1; OTh I, 61: 6–10. “Et quando dicit [Scotus] quod obiectum non est praesens in se, dico quod in cognitione intuitiva est praesens in se...” Rep. II, q. 12–13; OTh V, 310: 2–4. “...obiectum extra, sensibile, movet immediate sensum et intellectum ad actum intuitivum...” Rep. III, q. 2; OTh VI, 64: 20 — 65: 2. About Ockham ’s hesitation over whether external corporeal substances, in addition to the sensible qualities, can be objects of intuitive cognition, see Adams 1990, 12. “...respondeo quod ex nulla cognitione intuitiva sensitiva vel intellectiva generari potest habitus.” Rep. II, q. 12–13; OTh V, 264: 14–15. Experience shows this. See ibid., 15–24. See also Fuchs 1952, 21–22.
“Quia unus motus est ad sensibile visus, puta albedinem, et sic est idem cum sensibili illius sensus quo ad positivum in eo; alius motus est ad sensibile tactus, puta ad calorem; tertius ad sensibile auditus, puta ad sonum; quartus ad sensibile gustus, puta ad saporem; quintus ad sensibile olfactus, puta ad odorem.” Rep. II, q. 7; OTh V, 125: 11–15. “...sensationibus quinque sensuum exteriorum.” Rep. III, q. 3; OTh VI, 125: 3–4. “...qualitas sensibilis quae ab aliquo sensu particulari potest sentiri, cuiusmodi est calor, frigus, color, sapor, odor et sic de aliis.” Summ. phil. nat. III, c. 14; OPh VI, 293: 12–13.
“...concedo quod in omni sensu, tam interiori quam exteriori, est cognitio intuitiva, hoc est, talis cognitio virtute cuius potest...cognoscere rem esse vel non esse...” Rep. II, q. 12–13; OTh V, 269: 1–4. “...dico quod sensationes sensuum non percipiuntur ab ipsis sensibus quorum sunt, sed vel a sensibus superioribus, puta a sensu communi, vel ab intellectu. Et sic intelligit Philosophus.” Rep. IV, q. 14; OTh VII, 314: 14–17. “...sensus aliquis interior, puta sensus communis vel phantasia, apprehendit actum sensus exterioris et actum desiderii sensitivum, sicut ponit Philosophus, II De Anima.” Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 255: 92–94. “Potest enim sensus interior apprehendere actum sensus exterioris secundum Philosophum et actum desiderandi et fugiendi...” Quodl. III, q. 17; oTh IX, 272: 93–95.
Ord. I, prol., q. 1; OTh I, 30: 12 – 31: 9; 32: 4–15.
“...ab eadem causa simpliciter possunt fiert plura, puta a Deo...naturaliter loquendo istae notitiae habent distinctas causa effectivas...causa autem effectiva notitiae abstractivae est ipsamet notitia intuitiva vel aliquis habitus inclinans ad notitiam abstractivam...” Ord. I, prol., q. 1; OTh I, 61: 6–12. “...concedo quod omnis notitia abstractiva alicuius rei naturaliter adquisita praesupponit notitiam intuitivam eiusdem...Tamen Deus potest causare notitiam abstractivam et deitatis et aliarum rerum sine notitia intuitiva praevia, et ita notitia abstractiva deitatis est communicabilis viatori.” Ord. I, prol., q. 1; OTh I, 72: 3–5, 9–11. “...in [cognitione] abstractiva [obiectum] est praesens in habitu.” Rep. II, q. 12–13; OTh V, 310: 4. “...cognitio singularis abstractiva praesupponit intuitivam respectu eiusdem obiecti...” Quodl. I, q. 13; OTh IX, 73: 40–41.
“Sicut patet quando aliquis sensus interior, puta phantasia, per actum abstractivum apprehendit aliquod obiectum nocivum vel delectabile...” Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 251: 14–16.
“Sed quantum ad sensum interiorem, puta phantasiam, est ibi duplex qualitas...alia generata per actum imaginandi quae...est subiective in potentia ut distinguitur contra organum, sicut ipse actus phantasiandi. Et illa qualitas secunda non est obiectum alicuius actus, sed est habitus generatus per actum phantasiandi inclinans sicut causa partialis ad actus consimiles in absentia rei sensibilis, sicut posui prius in intellectu, ita quod post primum actum si ipsum sensibile destruatur, potest potentia phantastica cum illo habitu generato ex primo actu elicere actum phantasiandi terminatum ad idem sensibile numero quod prius vidi.” Rep. III, q. 3; OTh VI, 120: 16–17, 19, 21 — 121: 7. “...est necessitas ponendi habitum in potentia phantastica, quia potest habere actum phantasiandi, non exsistente aliquo sensu extrinseco in actu suo.” Rep. III, q. 11; OTh VI, 364: 10–12. “...in potentia apprehensiva sunt ponendi habitus, quia post frequentiam actuum imaginandi redditur aliquis promptus ad consimiles actus; et nullo modo redditur promptus ad tales actus ante omnem actum imaginandi; igitur ex illis actibus generatur habitus.” Quodl. III, q. 20; OTh IX, 282: 26–30.
“Quia omnia illa quae a philosophis et sanctis doctoribus vocantur phantasmata, simulacra, idola, sunt ipsamet sensibilia prius sensata et post phantasiata, et non species sensibilium. Eundem enim hominem quem prius vidi, nunc imaginor, et non speciem hominis. Et ideo de istis idolis dicendum est...quod ipsamet res singularis quae primo terminat actum videndi corporalem, ipsamet omnino indistincta terminat actum phantasiandi et intelligendi abstractive, et nulla species terminat...hoc nomen ‘phantasma ’vel conceptus eius significat principaliter ipsam rem imaginatam, connotando actum phantasiandi. Et secundum istud patet quod quot sunt individua phantasiata, sive sit eiusdem speciei sive alterius, tot sunt phantasmata. Et sic illud dictum commune falsum est, quod quaelibet species habet tantum unum phantasma, quia tot sunt phantasmata quot individua.” Rep.III, q. 3; OTh VI, 121: 15, 122: 4–7, 9–15. “Et dico quod Philosophus per phantasmata, simulacra, idola, imagines non intelligit aliqua realiter distincta a rebus extra, sed...in proposito imago dicit ipsam rem secundum quod terminat actum sensus interioris in absentia rei sensibilis. Hoc patet in simili, quia dicimus quod aliquis videt imaginem ipsius in speculo, et tamen nulla imago videtur sed ipsa res extra videtur...sicut in aqua apparet idolum, non quia aliquid ibi apparet praeter rem extra exsistentem, sed ipsamet res, ita est interius quod ipsamet res prius sensata apparet, hoc est terminat actum phantasiandi...” Rep.III, q. 3; OTh VI, 128: 10–12, 14–18, 129: 3–6.
memoria dupliciter accipitur: uno modo pro potentia habente aliquem habitum vel qualitatem derelictam ex actu praeterito, virtute cuius potest talis potentia in aliquem consimilem actum et eiusdem rationis cum actu praeterito, qui quidem actus praeteritus aliquid requirit ad suum esse quod non exigitur ad esse secundi actus, puta obiectum extra...Primo modo accipiendo memoriam, dico quod memoria repetitur in parte sensitiva et intellectiva, quia certum est quod in utraque derelinquitur aliqua qualitas mediante qua potest in aliquem actum in quem prius non potuit et in actum consimilem primo actui, sicut diffuse est probatum...” Rep. IV, q. 14; OTh VII, 297: 11–17; 298: 7–11. See also Rep. IV, q. 14; OTh VII, 279: 14–21; 313: 2–5. See also Fuchs 1952, 48. (For Ockham ’s whole theory of the memory, see Rep. IV, q. 14; OTh VII, 278–318. See also Baudry 1958, 147–148.)
“Alio modo [memorial accipitur pro potentia quae potest in actum recordandi proprie dictum mediante habitu generato ex actibus praeteritis, non quidem incomplexis sed complexis, puta ex istis intelligo me nunc audire vel videre hoc ’. Ex istis et similibus generatur alius habitus ab habitu generato ex actibus incomplexis intuitivis vel abstractivis, et mediante tali habitu cognosco postea evidenter per actum recordandi quod hoc vidi et hoc audivi. Et ratio est quia habitus semper inclinat ad actus consimiles illis ex quibus generatur...Secundo modo loquendo de memoria dico tamquam certum quod est in parte intellectiva, sed non est ita certum quod est in parte sensitiva.” Rep. IV, q. 14; OTh VII, 297: 18 — 298: 4, 13–15. Ockham ends up claiming that taken in this way, memory does not exist in the sensory soul: “Secundo dico quod in parte sensitiva non est memoria proprie dicta.” Rep. IV, q. 14; OTh VII, 299: 17–18. To prove this Ockham, among others, remarks that the object of the recalling act is complex, and there are no such acts in the senses. “...nullus sensus respicit aliquod complexum pro obiecto, sed actus recordandi respicit complexum pro obiecto...” Rep. IV, q. 14; OTh VII, 300: 1–2. About the recalling act, see also ibid., 294: 17 — 296: 5.
“...imaginativa potest mediantibus habitibus apprehensivis incomplexis simul apprehendere partes montis aurei, puta per unum habitum montem et per alium aurum. Et hoc est imaginari montem aureum: habere simul actum imaginandi respectu montis et respectu auri, sive hoc sit per unum actum sive per plures non curo, utrumque potest probabiliter dici.” Rep. IV, q. 14; OTh VII, 315: 7–12. See also ibid., 313: 13 — 314: 13.
“...dico quod sensitiva habet iudicium. Patet in brutis, pueris, fatuis etc., qui iudicant inter nociva et convenientia, sed non habent actum iudicandi distinctum ab actibus apprehensivis incomplexis, sicut intellectus habet. Quia talis actus assentiendi est complexus et praesupponit formationem complexi qualis non potest esse in parte sensitiva, quare talis actus ponitur in intellectu...Sed illi habitus et actus incomplexi aequivalent eis ac si haberent notitiam complexi, et hoc quantum ad opera exteriora. Ad aliud de syllogizatione canis patet per idem, quia apprehendit incomplexa quae aequivalent notitiis complexis quantum ad opus extra.” Rep. IV, q. 14; OTh VII, 314: 18 — 315: 7. For the estimation in a sheep when it fears a wolf, an often-quoted Avicennian example, see Ord. I, d. 3, q. 2; oTh II, 410: 20 — 412: 18.
Fuchs 1952, 53–55.
“Sciendum taren quod passio tripliciter accipitur. Uno modo proprie, et sic accipitur pro ipso actu elicito a potentia appetitiva sensitiva, qui actus causatur effective ab apprehensione sive cognitione sensitiva, intuitiva vel abstractiva, sicut a causa partiali una, et a potentia appetitiva sicut ab alia causa partiali.” Rep. III, q. 12; OTh VI, 401: 8–12.
“Et nota hic quod talis habitus potest generari in appetitu sensitivo cuiuslibet sensus interioris et exterioris, et tunc ipsa apprehensio sive cognitio sensitiva — sive sit intuitiva sive abstractiva — erit causa efficiens partialis respectu primi actus eliciti ab appetitu sensitivo et non sensibile extra. Et ille primus actus appetitus vocatur a Philosopho passio et est generativus habitus in tali appetitu “ Rep. III, q. 12; OTh VI, 401: 13–19.
“Si quaeras cuius sensus appetitus est generativus illorum habituum, respondeo: phantasiae et sensus interioris, non exterioris. Cuius ratio est, quia in illo appetitu tantum ponuntur isti habitus qui magis inclinantur post actum elicitum quam ante. Sed huiusmodi est appetitus phantasiae sive sequens phantasiam. Nam apprehenso obiecto per phantasiam et elicito actu appetendi, frequenter in appetitu sequente phantasiam — sive obiectum exsistat sive non, sive sit praesens sive non — magis inclinatur talis appetitus ad actum consimilem quam ante actum. Et per consequens, in appetitu sequente phantasiam oportet ponere talem habitum generatum ex actibus, et hoc circa obiectum cuiuslibet sensus quatenus phantasiatur. Sed ex hoc quod aliquis semel appetit aliquod visibile apprehensum a visu, non sentit se magis inclinatum ad appetendum illud visibile alias apprehensum quam primo apprehensum, sicut quilibet experitur in se. Ideo in tali appetitu non generatur qualitas sive habitus ex actibus; et sicut non in uno, ita nec in alio. Ex hoc apparet quod actus appetitus sensitivi causatur mediante cognitione sensitiva abstractiva non intuitiva, licet forte non sit in appetitu intellectivo. Et hoc dico quando actus appetitus sensitivi praesupponit apprehensionem.” Rep. III, q. 12; OTh VI, 409: 16 — 410: 18.
“...appetitus sensitivus potest elicere actum suum circa obiectum nude ostensum et apprehensum a sensu sine omni compositione et divisione praecedente intellectus vel sensus.” Rep. II, q. 16; OTh V, 364: 3–6. “...dico quod nullum obiectum, nec bonum nec malum, potest cognosci ab aliquo cognitione sensitiva vel intellectiva quin appetitus sequens talem potentiam possit habere actum circa idem obiectum.” Rep. II, q. 20; OTh V, 447: 2–7. “Si autem [anima intellectiva et anima sensitiva] sint diversae formae, sicut credo quod sunt, tunc dico quod visio sensitiva...sufficiat ad causandum actum in appetitu sensitivo...” Quodl. I, q. 15; OTh IX, 84: 27–30.
Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 251–252: 9–28; Quodl. III, q. 17; OTh IX, 269–270: 29–54.
I shall examine this matter in detail when discussing the types of the passions of the sensory appetite in the following sub-chapter.
“...[obiectum apprehensum] naturaliter causat cognitionem intuitivam in sensu et eamm conservat, quae cognitio causat immediate passiones...” Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 252: 26–28. “...talis dolor causatur immediate ex apprehensione, quia sensatione existente potest esse dolor, et ipsa non existente non potest esse dolor; igitur sensatio est eius causa...de secundo dolore dico quod quamvis non maneat naturaliter nisi praesente sensibili, non tarnen causatur a sensibili extra sed a sensatione, quia sufficit quod sensibile sit causa apprehensionis, quae est causa doloris; quia si Deus conservaret talem visionem sive sensationem et destrueret sensibile, adhuc illa sensatio causaret dolorem.” Quodl. III, q. 17; OTh IX, 270: 45–47, 49–54.
“...si obiectum gustus et tactus solum apprehenderetur sine immutatione, adhuc causaret dolorem et delectationem in appetitu propter convenientiam vel disconvenientiam illius apprehensionis cum potentia.” Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 264: 283–286.
“Et nota hic quod talis habitus potest generari in appetitu sensitivo cuiuslibet sensus interioris et exterioris...” Rep. III, q. 12; OTh VI, 401: 13–14. “Si quaeras cuius sensus appetitus est generativus illorum habituum, respondeo: phantasiae et sensus interioris, non exterioris. Cuius ratio est, quia in illo appetitu tantum ponuntur isti habitus qui magis inclinantur post actum elicitum quam ante. Sed huiusmodi est appetitus phantasiae sive sequens phantasiam. Nam apprehenso obiecto per phantasiam et elicito actu appetendi, frequenter in appetitu sequente phantasiam...magis inclinatur talis appetitus ad actum consimilem quam ante actum.” Rep. III, q. 12; OTh VI, 409: 16 — 410: 6.
“Si quaeras utrum apprehensio sensibilis delectabilis vel nocivi potest causare dolorem in appetitu sine immutatione reali eiusdem, respondeo quod sic. Quia licet gustus et tactus simul apprehendant obiectum sensibile et immutantur realiter ab illo obiecto, tarnen hoc accidit ad causandum dolorem. Patet enim quod in aliis sensibus, qui solum apprehendunt et non immutantur, realiter causatur dolor. Et eodem modo si obiectum gustus et tactus solum apprehenderetur sine immutatione, adhuc causaret dolorem et delectationem in appetitu...” Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 264: 277–285.
“...istae qualitates inferunt passionem talem sensui, quia gustus in apprehendendo dulcedinem vel amaritudinem tristatur vel delectatur, et similiter tactus sentiendo calorem delectatur vel tristatur...omne obiectum cuiuscumque sensus potest causare aliqualem delectationem vel tristitiam in sensu...” Exp. Praed. Arist., c. 14; OPh II, 278–279: 50–53, 62–63.
“... [actus appetitus sensitivi] necessario ponitur posita apprehensione sensitiva...” Quaest. variae, q. 7, a. 3; OTh VIII, 364: 527–528. “...iudicante sensu et apprehendente quod hoc est nocivum vel delectabile, appetitus sensitivus statim fugit vel appetit nec potest resistere...” Quaest. variae, q. 7, a. 3; OTh VIII, 368: 622–624.
See pages 93–95.
See footnote 21 on page 82.
“Si autem [actus appetitus sensitivi] non necessario praesupponit cognitionem, tunc causatur totaliter a potentia appetitiva et aliquibus qualitatibus corporalibus.” Rep. III, q. 12; OTh VI, 410: 19–21.
“Circa delectationes, dolores et tristitias sciendum primo quod dolor, qui proprie est passio et qualitas appetitus sensitivi, ab apprehensione sensitiva causatur, et non ab obiecto apprehenso [a] sensu nec ab actu appetitus, sed solummodo ab apprehensione et potentia appetitiva et Deo. Si tarnen appetitus habeat aliquam efficientiam respectu illius passionis, hoc non videtur necessarium ponere sicut alias patebit.” Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 251: 2–8. In this section, the term ‘passio ’does not refer to passion in its appetitivephenomenon -meaning but to passion in the passion-action -scale. (The editors of Quaestiones variae explain alias as follows: “Perhaps in his exposition on Aristotle ’s book De anima that he intended to make.” Ibid., 251, footnote 3.)
See also Fuchs 1952,53–55.
“... quilibet post frequentiam actuum in appetitu sensitivo experitur se magis inclinatum ad consimiles actus quam ante; igitur oportet quod aliquid sit in illo appetitu quod prius non fuit, vel saltem extra voluntatem oportet aliquid ponere. Item quando primo est aliquis exercitatus in actibus virtuosis, si postea careat usu rationis et fiat furiosus vel stultus, manifeste patet quod talis inclinatur ad consimiles actus quos prius exercebat; sed hoc non potest esse sine habitu derelicto extra voluntatem, vel sine omni alia re derelicta post actus laudabiles.” Quodl. II, q. 16; OTh IX, 183: 26–35. By ‘inclining ’(inclinare) Ockham, in these kinds of connections, refers to causing an act. In Quodlibet III, he explains his conception of ‘inclining ’and ‘inclination ’: “...inclinare est actum causare, quod reputo verum...Large accipiendo ‘inclinationem ’, non est aliud quam esse in potentia ad aliud sine omni inclinatione et activitate ad contrarium; et sic materia est in potentia naturali ad formam et inclinatur ad eam...Stricte accipitur ‘inclinatio ’secundum quod addit aliquid ultra esse in potentia receptiva, puta activitatem...breviter sic inclinare idem est quod agere.” Quodl. III, q. 22; OTh IX, 289–290: 23–24,34–40,44–45.
“Sed tunc est dubium quid est illud quod remanet post actus. Respondeo quod non potest sufficienter probari quod sit aliquid existens in appetitu sensitivo, saltem quantum ad multos actus virtuosos; quia potest poni sufficienter quod sit aliqua qualitas vel qualitates corporales inclinantes ad tales actus.” Quodl. II, q. 16; OTh IX, 183: 37–41.
“Quod probo: illud quod potest induci sine omni actu appetitus sensitivi, non est necessario ponendum subiective in appetitu sensitivo; sed omne quod possumus experiri in nobis, potest esse in nobis sine omni actu appetitus sensitivi; igitur etc.” Quodl. II, q. 16; oTh IX, 183: 42–45.
“Maior est manifesta. Minor probatur, quia omnis talis inclinatio potest induci per artem medicinae et per alias vias. Nam medici per artem medicinae diminuunt concupiscentiam, et sic disponunt ad actus castos. Patet etiam quod tales inclinationes auferuntur et generantur per transmutationem corporalem, puta per generationem vel corruptionem caloris vel frigoris, sine omni actu appetitus sensitivi; igitur etc.” Quodl. II, q. 16; OTh IX, 183–184: 45–52. See also Rep. III, q. 12; OTh VI, 395: 14–19.
“Praeterea post magnum exercitium actuum appetitus sensitivi, si corpus transmutetur per infirmitatem vel potionem vel comestionem, ita fortes passiones insurgunt et actus in appetitu sensitivo sicut si numquam habuisset aliquos actus laudabiles. Et hoc est frequenter quia per comestionem calor augmentatur et frigus diminuitur, ex quo causatur apprehensio et talis actus appetitus sensitivi; quod non esset verum si tales habitus inclinantes ad actus virtuosos ponerentur in appetitu sensitivo, quia tunc illi habitus mitigarent tales passiones.” Quodl. Il, q. 16; OTh IX, 184: 53–61.
“Et ideo dico quod ex actibus appetitus sensitivi nullus habitus generatur immediate subjective existens in appetitu sensitivo...Nec post multos actus appetitivos experitur quis se magis inclinatum ad consimiles actus immediate per habitus, sed solum mediate; puta quando appetit comedere et bibere, tunc post comestionem alicuius calidi experitur se magis inclinatum ad actus concupiscentiae quam ante actum appetendi...Sed actus appetitus sensitivi non sunt immediate generativi talis qualitatis inclinantis ad actus consimiles, sed solum mediate; sed alii actus posteriores actibus appetitivis generant immediate tales qualitates inclinantes ad passiones. Exemplum: aliquis frigidus, non habens actum temperantiae nisi remissum propter frigiditatem, appetit comedere cibaria calida, quae causant aliquas qualitates corporales quae inclinant ad consimiles actus appetitus sensitivi quos prius habuit. Tunc istae qualitates corporales non causantur immediate ab actibus appetendi cibum, sed ab illis cibariis. Illud totum maxime habet veritatem in virtute temperantiae et in actibus eius, quia eius actus suscitantur et impediuntur per transmutationem corporalem, puta per comestionem vel abstinentiam. Utrum autem consimiliter sit de aliis virtutibus, et quomodo ita est, non est modo dicendum propter prolixitatem. Credo tarmen quod eodem modo est in aliis virtutibus; nec video aliquam necessitatem ponendi quemcumque habitum immediate generatum ex actibus appetitivis et inclinantem ad consimiles actus. Ad argumentum principale, patet ex dictis quod, licet in appetitu sensitivo sint actus, non tarnen habitus, quia non omnis actus est generativus habitus.” Quodl. II, q. 16; OTh IX, 184–186: 62–63, 65–69, 91–110. However, Ockham does not always seem to be so sure that the acts of mind cannot cause corporeal qualities immediately. “...potest esse dubitatio an ista sanitas posset adquiri melius per operationern exteriorem vel per amorem vel odium voluntatis vel etiam per studium et exercitium intellectus. Quia secundum medicos — et experientia docet — quodlibet istorum potest esse causa infirmitatis, saltem partialis, et etiam causa partiales sanitatis.” Ord. I, prol., q. 10; OTh I, 294: 22 — 295: 2.
“...per comestionem calor augmentatur et frigus diminuitur, ex quo causatur apprehensio et talis actus appetitus sensitivi...” Quodl. II, q. 16; OTh IX, 184: 57–59. “...virtutes morales quae sunt quaedam qualitates corporales, non habent passiones pro materia sive obiecto; sed passiones sunt actus illarum virtutum et causantur ab illis habitibus mediante apprehensione...” Quodl. III, q. 18; OTh IX, 273: 20–23.
“...secundum Philosophum, quandoque passiones sunt superabundantes, quandoque deficientes. Quando autem sunt passiones superabundantes, tunc ad eliciendum actus virtuosos oportet aliquam qualitatem destruere in homine quae ad tales passiones inclinat; et illa qualitas forte frequenter est calor. Exemplum: intemperatus et incontinens, in quo passiones concupiscentiae abundant, per macerationem carnis et subtractionem victualium remittit illam qualitatem inclinativam ad passiones concupiscentiae. Et possibile est forte quod eo ipso quod tale principium inclinativum remittitur vel destruitur, generetur simul cum hoc alma qualitas corporalis inclinans ad actus temperatos. Utrum autem ita sit vel non, et qualis debeat esse illa qualitas, pertinet principaliter ad medicos determinare, qui plures experientias de mutatione corporum humorum debent habere.” Quodl. II, q. 16; OTh IX, 184–185: 73–87. “...in virtute temperantiae et in actibus eius, quia eius actus suscitantur et impediuntur per transmutationem corporalem, puta per comestionem vel abstinentiam.” Quodl. II, q. 16; OTh IX, 185: 100–103. About the medieval discussion of temperance and continence, see Kent 1984, 614; 1986, 125–139. See also Suk 1950.
“Si autem sint passiones deficientes, tunc primo generatur aliquid inclinativum ad tales passiones, sive aliqua qualitas praecedens corrumpatur sive non, quia forte semper aliqua qualitas corporalis corrumpitur et alia generatur.” Quodl. II, q. 16; OTh IX, 185: 87–90.
“...dico quod ‘virtus moralis ’dupliciter accipitur: uno modo improprie, pro aliqua qualitate derelicta post actus appetitus sensitivi, quae est qualitas corporalis inclinans ad actus appetitivos; de qua qualitate dictum est in secundo Quodlibet. Aliter accipitur ‘virtus ’pro habitu virtuoso voluntatis. Per hoc ad quaestionem dico quod virtutes morales quae sunt quaedam qualitates corporales, non habent passiones pro materia sive obiecto; sed passiones sunt actus illarum virtutum et causantur ab illis habitibus mediante apprehensione...” Quodl. III, q. 18; OTh IX, 273: 14–23.
Fuchs 1952, 58.
See for instance what Ockham says about the tinder of sin (fomes peccati): “...potest dici quod illud inclinans [fomes] sit in ipsa carne ut distinguitur contra appetitum sensitivum. Hoc patet, quia illud potest aliquando esse calor. Patet etiam, quia ex diversa dispositione qualitatum corporalium generantur actus qui vocantur passiones in appetitu sensitivo. Sed constat quod tales qualitates sunt in carne.” Rep. III, q. 5; OTh VI, 158: 15–20.
Hunger and thirst are desires for food and drink: “...fames et sitis sunt actus appetitus sensitivi, quia sunt desideria victualium.” Quodl. II, q. 15; OTh IX, 181: 78–79. “... [Christus] esurivit et per consequens per appetitum sensitivum desideravit cibum et potum.” Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 271: 449–450.
“...utrum actus appetitus sensitivi et dolor et delectatio semper causentur ab apprehensione praevia, respondeo quod non. Quia si esset infans natus qui numquam apprehendit alimentum extra uterum matris, iste tammen naturaliter esuriret vel sitiret, — quae nihil aliud sunt quam cibum et potum appetere — , et doleret. Iste igitur actus non potest causari ab aliqua apprehensione praevia quia nulla est, sed tunc causatur ab aliqua qualitate corporali, puta a caliditate vel frigiditate.” Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 260–261: 202–209. In Quaestiones in librum tertium Sententiarum, q. 12, Ockham briefly refers to the same example. There he also mentions the appetitive potency as a cause of the acts concerned. “Si autem [actus appetitus sensitivi] non necessario praesupponit cognitionem, tunc causatur totaliter a potentia appetitiva et aliquibus qualitatibus corporalibus. Exemplum: si enim puer natus maneat sine usu cuiuscumque sensus exterioris, iste, ut videtur, esuriet et sitiet. Et per consequens, appetit cibum et potum, et tarnen iste appetitus non praesupponit aliquam cognitionem, quia non in sensu exteriori per casum, nec in phantasia, quia phantasia non habet aliquem actum nisi circa prius sensatum.” Rep. III, q. 12; OTh VI, 410: 19 — 411: 5. As an example of (appetitive) operations that are not caused by a cognition, Ockham also mentions brute animals ’perhaps instinctive need to make a nest. Exp. Phys. Arist., II, c. 12; OPh IV, 379: 31 — 380: 45.
“...si istae passiones, fames et sitis, causentur a qualitatibus corporalibus et non ab apprehensione, utrum causetur dolor distinctus ab istis passionibus. Potest dici quod potentia sensitiva interior infantis posset illas passiones apprehendere, quia tunc ab illa apprehensione potest causari dolor distinctus ab istis passionibus...Si autem non possit tales passiones apprehendere, — quod credo esse verum — , tunc rationabilius est dicere quod illae passiones sunt duae qualitates, puta fames et sitis, vel una qualitas indistincta numero a dolore. Sed aliquando vocatur actus appetendi, aliquando dolor. Quia, ut videtur, dolor distinctus ab actu appetitus numquam naturaliter causatur nisi ab apprehensione praevia, quae nulla est in proposito per casum positum. Sed in nobis distinguuntur, quia in nobis sunt apprehensiones tales ex quibus potest dolor distinctus causari. Similiter illae passiones in puero, puta fames et sitis, distinguuntur specie a fame et siti habitis post apprehensionem alimenti. Et post apprehensionem est distinctio inter dolorem et actum appetendi cibum specifica propter distinctionem subiectorum, — sed nulla ante est distinctio nisi numeralis —, et ideo sunt passiones tunc alterius rationis.” Quaest variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 261–262: 217–236.
“Operatio interior duplex est: una, quae immediate est in potestate voluntatis, sicut volitio; alia, quae non est in potestate voluntatis nisi mediante primo actu, et ideo primo actu destructo, ille actus non est in potestate animae sicut intellectio.” Rep. IV, q. 16; OTh VII, 358: 21–24.
“...actibus voluntatis generativis virtutum, quia illorum actuum aliqui habent actus appetitus sensitivi pro obiectis communibus, tamen...aliqui habent actum potentiae executivae pro obiecto. Exemplum: possum enim non tantum velle secundum circumstantias debitas comedere, sed possum velle secundum circumstantias debitas habere appetitum comedendi. In prima volitione est actus potentiae executivae obiectum commune; in secunda, actus appetitus sensitivi...habitus in voluntate rescipit ipsas passiones in parte sensitiva tamquam obiecta communia, et etiam tamquam actus imperatos et causatos ab ipsis habitibus mediante actu voluntatis elicito et imperato.” Rep. III, q. 12; OTh VI, 411: 5–7, 8–14, 16–19. “...actus voluntatis virtuosus potest terminari ad timores et audacias qui sunt actus partis sensitivae et non eliciti a virtute in voluntate. Nam sicut intellectus potest per unum actum formaliter dictare quod est timendum pro loco et tempore et aliis circumstantiis, et quod est audendum alio tempore et secundum determinatas circumstantias, potest voluntas velle timere per unum actum et audere cum eisdem circumstantiis, ita quod tam actus intellectus quam voluntatis terminantur ad timores et audacias tamquam ad obiecta communia istorum actuum. Unde iste actus non sunt eliciti immediate ab habitu voluntatis sed sunt imperati mediantibus actibus elicitis a talibus habitibus.” Rep. III, q. 12; OTh VI, 413: 13 — 414: 3. “...dico quod actus virtutis in voluntate est causa partialis passionis in appetitu sensitivo — actus dico imperativus quatenus ad eius imperium potest talis passio elici.” Rep. III, q. 12; OTh VI, 416: 3–5. “Secundo modo, virtus est circa passiones sicut circa materiam, quia passiones sunt obiecta communia actus et habitus virtuosi essentialiter, quamvis non omnis talis virtus habeat passiones pro obiecto; nam quaedam virtus est circa passiones sicut circa obiecta communia, quaedam est circa operationes sive executiones exteriores sicut circa materiam vel obiectum. Exemplum primi: temperantia et eius actus habet passiones pro obiecto...habitus virtuosus voluntatis habet duplicem actum: unum elicitum ab habitu; et alium actum in appetito sensitivo, qui est obiectum habitus, sicut est obiectum actus eliciti ab habitu.” Quodl. III, q. 18; OTh IX, 274–275: 28–35, 49–51.
“...dico quod virtutis est excitare passiones quando oportet et ubi oportet etc., quia virtus potest esse causa partialis respectu passionis mediante actu suo elicito...Sed virtutis est sedare et refrenare passiones vitiosas, sive superabundantes sive deficientes, et reducere eas ad medium secundum debitas circumstantias. Et tales passiones, consistentes in medio, virtus habet excitare. Exemplum: ille qui non habet passiones simpliciter, est insensibilis et vitiosus, sicut numquam comedens dicitur vitiosus. Et qui habet passiones superabundantes dicitur vitiosus, sicut semper comedens. Sed ille qui comedit quando oportet et ubi etc., ille dicitur virtuosus. Et sic virtus habet aliquo modo excitare passiones, et aliquo modo sedare et refrenare.” Rep. III, q. 12; OTh VI, 417: 1–3, 4–13. “...quandoque magis virtuosus habet pauciores actus, quia mitigat quandoque actus appetitus sensitivi...habitus virtuosi sunt causativi actuum et similiter moderativi actuum inordinatorum...virtutis est excitare sive causare passiones virtuosas, et refrenare passiones vitiosas, reducendo ad medium debite circumstantionando.” Quodl. II, q. 15; OTh IX, 180–181: 48–49, 55–56, 74–76.
“...actus appetitus sensitivi non est natus esse bonus moraliter ex se, sed denominatione extrinseca...Ideo non est bonus ex integritate circumstantiarum, puta ex hoc quod fit loco determinato, tempore determinato, etc.” Rep. III, q. 11; OTh VI, 379: 15 — 380: 2. “...dico, secundum intentionem Philosophi, quod passiones se habent indifferenter ad laudem et vituperium, nec determinant sibi laudem vel vituperium.” Rep. III, q. 12; OTh VI, 412: 4–6. See also ibid., 412: 7 — 413: 9. “Ad aliud dico quod propter passiones moderatas vel immoderatas laudamur vel vituperamur, quando sunt in potestate nostra. Unde tales actus sive passiones non determinant sibi laudem vel vituperium, ita quod conveniant eis intrinsece; sed solum quadam denominatione extrinseca per conformitatem ad volitionem virtuosam vel vitiosam dicitur talis passio laudabilis quando elicitur secundum debitas circumstantias, et vituperabilis quando elicitur secundum circumstantias indebitas...Ad aliud dico quod tam passiones laudabiles quam vituperabiles imperantur a voluntate virtuosa vel vitiosa.” Quodl. II, q. 15; OTh IX, 181: 63–70, 84–85. “...ad eliciendum actum laudabilem semper requiritur voluntas et eius actus...Praeterea quilibet actus ad quem inclinat quicumque habitus in appetitu sensitivo, potest esse malus propter malam intentionem voluntatis, sicut patet de se; et per consequens ad eliciendum actum laudabilem concurrit voluntas; igitur nihil aliud a voluntate est sufficiens principium talis actus.” Quodl. II, q. 16; oTh IX, 182: 18–19, 20–25. About Ockham ’s ethical theory, see Freppert 1988, Holopainen 1991, Wood 1997.
“...Philosophus intelligit de passionibus sensitivis quae non sunt in potestate nostra, cuiusmodi sunt actus appetitus sensitivi surrepticii; puta timere, irasci, quibus statim homo capitur facta apprehensione obiectorum, nec sunt in potestate sua...” Quodl. II, q. 17; OTh IX, 188: 52–55.
“...Philosophus intelligit de passionibus sensitivis quae non sunt in potestate nostra...sicut est etiam dolere, gaudere, quae conveniunt pueris et fatuis, qui non habent usum rationis.” Quodl. II, q. 17; oTh IX, 188: 52–53, 56–57. In Ockham, the counterpart of dolor usually is delectatio.
“... sciendum quod in appetitu sensitivo potest esse dolor et delectatio ita excellens quod potest totaliter impedire usum rationis. Sicut patet per experientiam in forti qui, aggrediendo terribilia, potest tantum dolorem habere quod nihil potest intelligere et velle. Et similiter in fornicante qui propter vehementem delectationem nec potest intelligere nec velle. Cuius causa est quia licet talis habeat intellectum bene dispositum et phantasma, tarnen propter excellentiam talis passionis impeditur actus qualitatis corporalis qui necessario requiritur pro statu isto ad causandum actum intelligendi...” Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 262: 237–246. “...appetitus sensitivus potest impedire iudicium [rationis], sicut aliquae passiones possunt esse ita vehementes in appetitu sensitivo quod totaliter impedient iudicium rationis; et tarnen propter hoc non est liber...” Quaest. variae, q. 7, a. 3; OTh VIII, 369–370: 665–668.
“Vel forte ipse actus voluntatis est causa mediata respectu illarum passionum, quia est causa causae. Est enim causa immediata partialis apprehensionis praecedentis talemm actum qui vocatur passio.” Rep. III, q. 12; OTh VI, 411: 19–22.
Ockham says that the terms referring to the operations in question signify passions naturally. “...voces significativae naturaliter, sicut ‘risus ’, ‘ploratus ’et huiusmodi, quae naturaliter significant gaudium vel dolorem.” Exp. Periherm. Arist. I, c. 1; OPh II, 378: 25–27. “...gemitus [naturaliter significat] infirmi dolorem et risus interiorem laetitiam.” SL I, c. 14; OPh I, 49: 55–56.
“...propter varias passiones animae causantur varii colores in corpore, sicut ex erubescentia causatur rubor in facie, et ex timore pallor...” Exp. Praed. Arist., c. 14; OPh II, 277: 15–17. “...aliquis propter verecundiam fit rubeus et propter timorem fit pallidus...” Exp. Praed. Arist., c. 14; OPh II, 280: 14.
“ quando aliquis fit rubeus ex verecundia, forte non semper generatur nova rubedo in facie, sed concurrit plus de sanguine quam prius, et ideo color sanguinis interioris apparet, et ideo quasi occultatur color cutis exterioris.” Exp. Praed. Arist., c. 14; OPh II, 280: 23–26.
Knuuttila 2002, 66.
King 1999, 102, 108, 117–118; Knuuttila 2002, 73. See also Brennan 1942, 150–151, 156–157, 158 (diagram), 246, 248; Jordan 1986, 87; Knuuttila 1996, 15–16; 1998, 133–134.
Ockham prefers to call the negative passion concerned in the sensory appetite pain (dolor), while the corresponding one in the will is always called distress (tristitia). See Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 254: 66–68; Rep. II, q. 15; OTh V, 339: 11–12. See also Holopainen 1991, 33, footnote 44.
“...quamvis voluntas simul, dum habet tristitiam vel delectationem, habeat actum volendi vel nolendi distinctum ab istis passionibus, tarnen appetitus sensitivus non habet simul actus distinctos a dolore sensus et delectatione, sed isti actus immediate sequuntur apprehensionem sensitivam, quia nec per experientiam, nec per rationem potest probari quod sit ibi talis multitudo actuum; quia si aliqui actus simul essent cum istis, illi essent actus desiderandi et fugiendi, quia alii non apparent in appetitu sensitivi praevii dolori et delectationi. Sed isti non manent cum eis, quia istud est generaliter verum, quod dolor sensus et delectatio numquam sunt respectu rei absentis sed respectu rei praesentialiter habitae; actus auteum desiderandi et fugiendi in appetitu sensitivo sunt semper respectu absentium; igitur isti actus non manent simul cum dolore et delectatione sensus respectu eiusdem obiecti, licet respectu diversorum possunt forte.” Quodl. III, q. 17; OTh IX, 268–269:12–27. See also ibid., 271: 77–83, and Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 252–256: 29–59, 108–116. In Rep. IV, q. 16; OTh VII, 359: 20–22; 360: 1–6 Ockham also deals with this theme. There he says that the opposite of an act of desiring is an act of avoiding or an act of revenging (actus vindicandi).
“...nec delectatio praedicta nec tristitia est respectu obiectorum non habitorum respectu quorum est actus desiderandi vel fugiendi in utraque potentia. Sed utraque est vel respectu actus apprehensivi quo tale obiectum desideratum apprehenditur vel respectu actus desiderii quo appetitur tale obiectum vel respectu utriusque. Et isti actus, tam apprehensivus quam appetitivus, habentur et sunt praesentes...sensus aliquid interior, puta sensus communis vel phantasia, apprehendit actum sensus exterioris et actum desiderii sensitivum, sicut ponit Philosophus, II De anima. Et ipse actus apprehensivus praedictorum actuum causat immediate, sine omni actu appetitus primo vel medio, delectationem in appetitu sensitivo respectu illorum actuum tamquam respectu obiectorum, et non respectu actus foricandi qui appetitur. Et hoc quia ille actus non habetur, [sed] praedicti actus, respectu quorum est delectatio, habentur. Et eodem modo per omnia dicendum est de dolore et tristitia quando apprehenditur aliquod obiectum nocivum quod appetitus sensitivus fugit et rationalis non vult per actum nolendi.” Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 254–255: 70–76, 92–103. “...nec tristitia nec delectatio est respectu absentium non habitorum, respectu quorum sunt actus desiderandi et fugiendi, nec in appetitu sensitivo nec in voluntate; sed sunt respectu actus apprehensivi quo obiectum desideratum apprehenditur, vel respectu actus desiderandi vel fugiendi, vel respectu utriusque; et omnes isti actus actualiter habentur in illo qui delectatur...Potest enim sensus interior apprehendere actum sensus exterioris secundum Philosophum et actum desiderandi et fugiendi, et talis actus apprehensivus causat immediate dolorem vel delectationem in appetitu sensitivo.” Quodl. III, q. 17; OTh IX, 271–272: 85–91, 93–97.
“...utrum dolor vel delectatio possit causari in appetitu sensitivo sine omni actu desiderandi et fugiendi praevio, respondeo quod sic. De dolore patet quia si aliquis poneretur subito in igne statim doleret, et tarmen nullum actum desiderii habuit respectu ignis, nec fugiendi forte. Similiter patet ex praedictis quod sic. Quia praedicta potentia imaginativa vel alia interior potest apprehendere visionem corporalem qua visus videt aliquod obiectum pulchrum et delectabile, et actum desiderandi fornicationem et actum fugiendi nocivum. Et illa apprehensio potest immediate causare dolorem vel delectationem in illo appetitu sensitivo sequente illam apprehensionem sine omni actu desiderandi vel fugiendi in illo appetitu, quia praedicti actus sunt obiectorum non habitorum. Sed obiecta illius apprehensionis phantasticae habentur forte...” Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 260: 187–200.
“...appetitus sensitivus nullum actum habet respectu alicuius obiecti nisi quando obiectum est absens et non habitum, quia non habet nisi actum desiderii et fugae, et isti solum sunt respectu obiectorum absentium et non habitorum...quando obiectum desideratum vel concupitum habetur et est praesens potentiae apprehensivae, tunc cessat actus desiderii qui solum est respectu non habiti, et causatur tunc delectatio quae est passio causata ab apprehensione obiecti...” Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 252: 30–33, 36–40.
“...appetitus sensitivus non habet aliquem actum positivum nisi actum desiderandi et eius oppositum, puta fugiendi vel vindicandi...Nunc autem in appetitu sensitivo praesente obiecto delectabili cessat actus desiderii, quia ille non est nisi respectu absentis ut absens est. Et ideo tunc appetitus sensitivus nullum actum habet circa tale obiectum sed solum delectationem quae causatur ab obiecto mediante cognitione sensitiva...” Rep. IV, q. 16; oTh VII, 359: 20–22; 360: 1–5.
Quodl. III, q. 17; OTh IX, 268–269: 9–10, 12–27. Quodl.II, q. 17; oTh IX, 187–188: 31–45.
Exp. Praed. Arist., c. 14; OPh II, 279: 62–75. See also Quaest. variae, q. 6, a. 9; OTh VIII, 264: 277–286.
“...sic enim potest appetitus sensitivus quietari in aliquo finito. Patet enim quod appetitus sensitivus potest sic delectari in actu aliquo venereo quod nullus dolor tunc inest...” Rep. IV, q. 16; OTh VII, 348: 8–11.
See page 98. Knuuttila 1996, 15; 1998, 132; 2002, 51.
See e.g. Ord. I, d. 3, q. 2; OTh II, 411: 4; Rep. III, q. 12: OTh VI, 409: 3–7; 413: 13 – 414: 3.
Author information
Authors and Affiliations
Rights and permissions
Copyright information
© 2004 Springer Science+Business Media Dordrecht
About this chapter
Cite this chapter
Hirvonen, V. (2004). Sensory Passions. In: Passions in William Ockham’s Philosophical Psychology. Studies in the History of Philosophy of Mind, vol 2. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-1-4020-2119-0_3
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-4020-2119-0_3
Publisher Name: Springer, Dordrecht
Print ISBN: 978-90-481-6592-6
Online ISBN: 978-1-4020-2119-0
eBook Packages: Springer Book Archive