Skip to main content

Der dänische LKW-Fahrer und der Schweizer Rechtsanwalt

Schwerpunkte: Schuld I: Schuldfähigkeit, actio libera in causa; § 323a StGB; § 17 StGB

  • Chapter
Wiederholungs- und Vertiefungskurs Strafrecht

Part of the book series: Springer-Lehrbuch ((SLB))

  • 3855 Accesses

Zusammenfassung

Mads Sørensen (S), ein dänischer Staatsangehöriger, der bereits mehrfach – in Deutschland und Dänemark – wegen Trunkenheitsfahrten verurteilt worden war und keine gültige Fahrerlaubnis hatte, fuhr am Tattag mit einem Lieferwagen von seinem Wohnort in Dänemark durch das Bundesgebiet in die Niederlande, um dort Kunden aufzusuchen.

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this chapter

Chapter
USD 29.95
Price excludes VAT (USA)
  • Available as PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
eBook
USD 29.99
Price excludes VAT (USA)
  • Available as EPUB and PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever

Tax calculation will be finalised at checkout

Purchases are for personal use only

Institutional subscriptions

Notes

  1. 1.

    Nach BGHSt 42, 235 = NJW 1997, 138 = NStZ 1997, 228 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 36; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 11.

  2. 2.

    Didaktisch zu § 315c StGB Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 1120ff.; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 1, 15. Aufl. 2012, Rn. 1118ff.; Geppert Jura 2001, 559; Eisele JA 2007, 168; Zimmermann JuS 2010, 22.

  3. 3.

    Beginn mit dem Vorsatzdelikt, da höhere Mindeststrafe als § 222 StGB, obwohl nur Gefährdungserfolg. Anderer Aufbau möglich, um Todeserfolg bereits am Anfang zu würdigen. Evident kein Tötungs- und Verletzungsvorsatz, so dass keine Prüfung der §§ 212, 211, 223ff., 303 StGB. Andere Handhabungen möglich.

  4. 4.

    Weiter Obersatz, damit im Rahmen der actio-libera-in-causa-Prüfung nicht unter neuer Überschrift und anderem Obersatz (bereits Alkoholkonsum als Tathandlung) neu angesetzt werden muss, andere Handhabung möglich.

  5. 5.

    Zum Straßenverkehr etwa Wolters, in: SK-StGB, 131. Lfg. 2012, § 315c Rn. 4, § 315b Rn. 3; Joecks, StGB, 10. Aufl. 2012, § 315c Rn. 12.

  6. 6.

    Zum Führen eines Fahrzeugs etwa Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 315c Rn. 3ff.

  7. 7.

    Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 315c Rn. 4.

  8. 8.

    Zur alkoholbedingten Fahruntüchtigkeit zsf. König JA 2003, 131.

  9. 9.

    Hierzu vgl. nur Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 1114f.; Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 316 Rn. 19.

  10. 10.

    Vgl. nur Wolters, in: SK-StGB, 131. Lfg. 2012, § 315c Rn. 17; Kindhäuser, LPK, 5. Aufl. 2013, § 315c Rn. 4.

  11. 11.

    A.A. vertretbar.

  12. 12.

    Statt aller Joecks, StGB, 10. Aufl. 2012, § 315c Rn. 16; aus der Rspr. vgl. BGH NJW 1996, 329 (Anm. Kühl, Höchstrichterliche Rspr. BT, 2002, Nr. 81); OLG Hamm NStZ-RR 2005, 245; BGH NStZ 2010, 572; BGH NStZ-RR 2010, 120; BGH 4 StR 373/09 (Anm. Hecker JuS 2010, 364; RA 2010, 31); BGH 4 StR 340/11 (Anm. RA 2011, 597); BGH NStZ-RR 2012, 123 (Anm. Brüning ZJS 2012, 394); BGH NStZ 2012, 701 = NStZ-RR 2012, 252 (Anm. LL 2012, 736; RÜ 2012, 512; RA 2012, 476); BGH StV 2012, 217 (Anm. LL 2012, 28); BGH NStZ 2013, 167 (Anm. Kudlich JA 2013, 235).

  13. 13.

    A.A. vertretbar. Dann Prüfung der Vorsatz-Fahrlässigkeits-Kombination.

  14. 14.

    S. etwa Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 20 Rn. 14.

  15. 15.

    Vgl. Joecks, StGB, 10. Aufl. 2012, § 20 Rn. 4.

  16. 16.

    S. nur Kindhäuser, LPK, 5. Aufl. 2013, § 20 Rn. 11.

  17. 17.

    Aus der neueren Rspr. vgl. BGH NStZ 2000, 24; BGH NStZ 2000, 136; BGH NStZ 2000, 193; BGH NStZ 2000, 214; BGH NStZ-RR 2000, 265; BGH NStZ 2002, 532 (Anm. RA 2002, 661); BGH NStZ-RR 2003, 71; BGH NStZ 2005, 92; BGH NStZ 2005, 329; BGH NStZ 2005, 683; BGH NStZ 2008, 619; BGH NStZ-RR 2008, 70; KG NStZ-RR 2012, 354 = StV 2013, 10; BGH NJW 2012, 2672 = NStZ 2012, 560 = NStZ-RR 2012, 304 = StV 2013, 20 (Anm. Kudlich JA 2012, 871; RÜ 2012, 576; RA 2012, 529; Schiemann NJW 2012, 2675; Höll NStZ-RR 2012, 304; Fahl JZ 2013, 314).

  18. 18.

    Vgl. auch BGHSt 42, 235.

  19. 19.

    Didaktisch zur actio libera in causa B. Heinrich, AT, 3. Aufl. 2012, Rn. 597ff.; Krey/Esser, AT, 5. Aufl. 2012, Rn. 702ff.; Hillenkamp, 32 Probleme aus dem Strafrecht AT, 14. Aufl. 2012, 13. Problem; Schweinberger JuS 2006, 507; Satzger Jura 2006, 513; Rönnau JuS 2010, 300; vgl. auch Dold GA 2008, 427; Hoyer GA 2008, 711; aus der Rspr. vgl. BGHSt 42, 235 (Grenzüberfahrt) = NJW 1997, 138 = NStZ 1997, 228 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 36; Hemmer-BGHClassics Strafrecht, 2003, Nr. 11); BGH NStZ 2000, 584 (Anm. Streng JuS 2001, 540; LL 2001, 36); BGH NStZ 2002, 28.

  20. 20.

    Vgl. außer den obigen Nachweisen auch zsf. Rudolphi, in: SK-StGB, 38. Lfg., 7. Aufl. 2003, § 20 Rn. 28ff.

  21. 21.

    Vgl. nur B. Heinrich, AT, 3. Aufl. 2012, Rn. 610f.; Rudolphi, in: SK-StGB, 38. Lfg., 7. Aufl. 2003, § 20 Rn. 30.

  22. 22.

    Hierzu didaktisch B. Heinrich, AT, 3. Aufl. 2012, Rn. 59ff.; Krey/Esser, AT, 5. Aufl. 2012, Rn. 238ff.; Werle/Jeßberger JuS 2001, 35 und 141; Walter JuS 2006, 870 und 967; Rath JA 2006, 435 und JA 2007, 26; Pawlik ZIS 2006, 274; Satzger Jura 2010,108 und 190; Hornbrecher JA 2010, 637 und 731.

  23. 23.

    Prüfung zu Beginn des Delikts wäre ebenso möglich gewesen.

  24. 24.

    Beginn mit dem (ggf. qualifizierten) Vorsatzdelikt, da höhere Mindeststrafe als § 222 StGB, ob wohl nur Gefährdungserfolg. Anderer Aufbau möglich, um Todeserfolg bereits am Anfang zu würdigen. Qualifikation bereits mitgeprüft, da deren Voraussetzungen unproblematisch vorliegen, anderer Handhabung möglich.

  25. 25.

    Vgl. nur die Nachweise bei B. Heinrich, AT, 3. Aufl. 2012, Rn. 602ff.

  26. 26.

    Z. B. Paeffgen, in: NK-StGB, vor § 323a Rn. 29.

  27. 27.

    Zsf. Darstellung bei Heinrich, AT, 3. Aufl. 2012, Rn. 603, von ihm sog. eingeschränkte Vorverlagerungstheorie.

  28. 28.

    BGHSt 42, 35 (236f.).

  29. 29.

    A.A. vertretbar.

  30. 30.

    A.A. vertretbar.

  31. 31.

    So auch Wolters, in: SK-StGB, 131. Lfg. 2012, § 316 Rn. 12 m.w.N.

  32. 32.

    A.A. vertretbar.

  33. 33.

    Didaktisch zu § 316 StGB Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 1098ff.; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 1, 15. Aufl. 2012, Rn. 1132f.

  34. 34.

    Didaktisch zu § 315b StGB Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 1145ff.; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 1, 15. Aufl. 2012, Rn. 1102ff.; Freund JuS 2000, 754; König JA 2003, 818; Saal Jura 2003, 838.

  35. 35.

    Vgl. nur Joecks, StGB, 10. Aufl. 2012, § 315b Rn. 11ff.; aus der Rspr. vgl. BGH 4 StR 31/01 (Anm. RA 2001, 479; Fahl JA 2002, 18); BGH StV 2002, 361; BGHSt 48, 233 = NJW 2003, 1613 = NStZ 2003, 486 (Anm. Martin JuS 2003, 926; Dreher JuS 2003, 1159; LL 2003, 563; RÜ 2003, 217; RA 2003, 327; famos 7/2003; König NStZ 2004, 175); BGH NStZ-RR 2006, 109; BGH NStZ-RR 2009, 78 (Anm. LL 2009, 400); BGH NStZ 2010, 391 (Anm. Geppert JK 2010 StGB § 315b/13; RA 2010, 224); BGH 4 StR 373/09 (Anm. Hecker JuS 2010, 364; RA 2010, 31); BGH NStZ-RR 2012, 123 (Anm. Brüning ZJS 2012, 394); AG Lübeck NStZ-RR 2012, 124.

  36. 36.

    Didaktisch zu § 142 StGB Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 1174ff.; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 2, 16. Aufl. 2012, Rn. 929ff.; Brüning ZIS 2008, 148; Bosch Jura 2011, 593.

  37. 37.

    Didaktisch zu § 323a StGB Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 1223ff.; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 1, 15. Aufl. 2012, Rn. 1134ff.; Fahl JuS 2005, 1076; Geppert Jura 2009, 40.

  38. 38.

    Vgl. Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 323a Rn. 4.

  39. 39.

    Statt aller Joecks, StGB, 10. Aufl. 2012, § 323a Rn. 14; Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 323a Rn. 17ff.; kontrovers diskutiert wird lediglich das Erfordernis einer Fahrlässigkeit, vgl. unten.

  40. 40.

    Hierzu zsf. Joecks, StGB, 10. Aufl. 2012; § 323a Rn. 23ff.; Kindhäuser, LPK, 5. Aufl. 2013, § 323a Rn. 16; Hillenkamp, 40 Probleme aus dem Strafrecht BT, 11. Aufl. 2009, 19. Problem; aus der Rspr. vgl. BGHSt 1, 124 = NJW 1951, 533 (Anm. Kühl, Höchstrichterliche Rspr. BT, 2002, Nr. 85); OLG Hamm NStZ 2009, 40 (Anm. RÜ 2008, 38; famos 5/2009; Geisler NStZ 2009, 40).

  41. 41.

    So die wohl h.M., vgl. nur Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 1239.

  42. 42.

    So z. B. OLG Hamm NStZ 2009, 40; vgl. auch Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 323a Rn. 19.

  43. 43.

    A.A. vertretbar.

  44. 44.

    Prüfung erst am Ende des Delikts, da so auf vorher Erörtertes verwiesen werden kann. Anderer Aufbau möglich, vgl. oben.

  45. 45.

    Hierzu zsf. Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 9 Rn. 4b; vgl. ausf. Hecker ZIS 2011, 398.

  46. 46.

    S. nur Hoyer, in: SK-StGB, 26. Lfg., 6. Aufl. 1997, § 9 Rn. 6; Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 9 Rn. 4b; BGHSt 42, 35 (242) m.w.N.

  47. 47.

    Z. B. Stree JuS 1965, 465 (473f.).

  48. 48.

    So (auch zum Folgenden) BGHSt 42, 235 (242).

  49. 49.

    A.A. vertretbar.

  50. 50.

    Didaktisch zu § 222 StGB Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 221ff.; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 1, 15. Aufl. 2012, Rn. 116ff.

  51. 51.

    S. auch BGHSt 42, 235 (236f.).

  52. 52.

    Vgl. auch BGHSt 42, 235 (236).

  53. 53.

    Vgl. auch BGHSt 42, 235 (237).

  54. 54.

    Nach BGHSt 45, 97 (Schneider) = BGH NJW 1999, 2908 = BGH NStZ 2000, 31 = StV 2000, 422 (Anm. Geppert JK 2000 StGB § 17/4; LL 2000, 106; Börger NStZ 2000, 31; Neumann StV 2000, 425).

  55. 55.

    Didaktisch zu § 258 StGB Eisele, BT II, 2. Aufl. 2012, Rn. 1102ff.; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 1, 15. Aufl. 2012, Rn. 825ff.; Satzger Jura 2007, 754; Jahn/Palm JuS 2009, 408.

  56. 56.

    Bei materiellrechtlicher Sichtweise, die das Erste Staatsexamen dominiert, ist dies an sich nicht zwingend. Dass aber die Strafbarkeit von Toten in einer Klausur nicht geprüft wird, ist ganz überwiegende Gepflogenheit, vgl. nur Wessels/Beulke, AT, 42. Aufl. 2012, Rn. 859.

  57. 57.

    Trennung der einzelnen Tathandlungen hier entbehrlich, da § 17 StGB nicht durchgreift (s.u.) und daher keine Differenzierung (vor der Beratung/ nach der Beratung) nötig wird. Vgl. aber die Ausführungen zum Zeitpunkt des Vorsatzes, s.u. Ferner etwaiger Unterlassungsvorwurf (Nicht-Verraten des Aufenthaltsorts) evident subsidiär.

  58. 58.

    Vgl. nur Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 258 Rn. 7; ausf. zum i.E. problematischen Vereiteln Hoyer, in: SK-StGB, 52. Lfg., 6. Aufl. 2001, § 258 Rn. 11ff.

  59. 59.

    Hierzu Hoyer, in: SK-StGB, 52. Lfg., 6. Aufl. 2001, § 258 Rn. 13ff.; Eisele, BT II, 2. Aufl. 2012, Rn. 1117.

  60. 60.

    Hoyer, in: SK-StGB, 52. Lfg., 6. Aufl. 2001, § 258 Rn. 17.

  61. 61.

    Z. B. BGH NJW 1984, 135.

  62. 62.

    Vgl. nur Kindhäuser, LPK, 5. Aufl. 2013, § 258 Rn. 4 m.w.N.

  63. 63.

    So aber im Originalfall, vgl. auch LL 2000, 106 (108).

  64. 64.

    A.A. wohl noch vertretbar, da sich ohne Haupttat kaum die Begehren des S erklären lassen, so dass jedenfalls Eventualvorsatz des E in Betracht kommt.

  65. 65.

    Didaktisch zu § 17 StGB B. Heinrich, AT, 3. Aufl. 2012, Rn. 546ff. und 1114ff.; Krey/Esser, AT, 5. Aufl. 2012, Rn. 714ff.; Geppert Jura 2007, 33; Bachmann JA 2009, 510.

  66. 66.

    So (auch zum Folgenden und m.w.N.) BGHSt 45, 97 (100f.).

  67. 67.

    Anders im Originalfall BGHSt 45, 97.

  68. 68.

    Auch zum Folgenden BGHSt 45, 97 (102f.).

  69. 69.

    A.A. vertretbar.

  70. 70.

    Vgl. aus der Rspr. BayObLG NJW 1999, 1794 = StV 1999, 255 (Anm. Klesczewski StV 1999, 255); BGH NStZ 2001, 82; BGH NStZ 2001, 83 = StV 2001, 564; BGH NStZ 2001, 85; BGH NStZ-RR 2001, 81; BGH NStZ 2002, 31 (Anm. Martin JuS 2002, 300; Geppert JK 2002 StGB § 239a/9; LL 2002, 249; RÜ 2002, 32; RA 2002, 41); BGH NStZ 2003, 370; BGH NStZ 2004, 31; BGHSt 49, 365 = NStZ 2005, 207 (Anm. Bottke NStZ 2005, 327); BGHSt 49, 365 = NJW 2005, 230 (Anm. Schramm JZ 2005, 418); BGH NJW 2006, 1301 = NStZ 2006, 151; BGH NStZ-RR 2008, 274; BGH NStZ 2012, 44; BGH NStZ 2013, 53; NJW 2013, 181 = NStZ 2013, 155.

  71. 71.

    BGHSt 45, 97 (100).

  72. 72.

    Nach OLG Karlsruhe NJW 2004, 3356 (Anm. Geppert JK 2005 StGB § 323a/7; LL 2004, 829).

  73. 73.

    Vgl. auch OLG Karlsruhe NJW 2004, 3356 (3356f.).

  74. 74.

    Vgl. nur Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 20 Rn. 21; BGH NStZ 2012, 262 = NStZ-RR 2012, 137.

  75. 75.

    Vgl. BGH StV 2000, 17; BGH NStZ-RR 2004, 360; BGH NStZ-RR 2008, 105.

  76. 76.

    Hierzu zsf. Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 1237; Kindhäuser, LPK, 5. Aufl. 2013, § 323a Rn. 12; Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 323a Rn. 11a ff.

  77. 77.

    S. Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 323a Rn. 11c m.w.N.

  78. 78.

    S. nur Eisele, BT 1, 2. Aufl. 2012, Rn. 1237 m.w.N.; OLG Karlsruhe NJW 2004, 3356 (3356f.).

  79. 79.

    A.A. vertretbar.

  80. 80.

    Didaktisch zur Wahlfeststellung B. Heinrich, AT, 3. Aufl. 2012, Rn. 1463ff.; Stuckenberg JA 2001, 221.

  81. 81.

    S. nur B. Heinrich, AT, 3. Aufl. 2012, Rn. 1466ff.

  82. 82.

    Z. B. Frister, in: NK, 4. Aufl. 2013, nach § 2 Rn. 76ff.

  83. 83.

    A.A. vertretbar.

  84. 84.

    S. nur Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 1 Rn. 40.

  85. 85.

    Vgl. OLG Karlsruhe NJW 2004, 3356 (3357); Paeffgen, in: NK, 4. Aufl. 2013, § 323a Rn. 68.

  86. 86.

    Vgl. ferner OLG Karlsruhe NJW 2004, 3356 (3357).

  87. 87.

    Nach BGH NStZ 2003, 535 (Anm. LL 2003, 850; RA 2003, 647).

  88. 88.

    Didaktisch zu den Straftaten gegen das Leben Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 27ff.; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 1, 15. Aufl. 2012, Rn. 1ff.; Otto Jura 2003, 612.

  89. 89.

    Hierzu s. B Heinrich, AT, 3. Aufl. 2012, Rn. 295ff.; Hillenkamp, 32 Probleme aus dem Strafrecht AT, 14. Aufl. 2012, 1. Problem; Geppert Jura 2001, 55; aus der Rspr. vgl. BGHSt 7, 363 (Lederriemen) = NJW 1955, 1688 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 7; Engisch NJW 1955, 1690); BGHSt 36, 1 (HIV) = NJW 1989, 781 = NStZ 1989, 114 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 8; Hemmer-BGHClassics Strafrecht, 2002, Nr. 5; Helgerth NStZ 1989, 117); BGH NStZ-RR 2000, 106 (Hehlerei) = StV 2000, 258; OLG Celle NJW 2001, 2647 (Anm. Fahl JA 2002, 100); BGH NStZ-RR 2004, 45; BGH NStZ 2004, 35; BGH NStZ-RR 2006, 100 (Brandstiftung); BGH NStZ 2008, 392; BGH NStZ 2008, 451; BGH NStZ-RR 2008, 239 (Betrug) (Anm. Wegner wistra 2008, 347); BGH NStZ-RR 2008, 273 (Körperverletzung); OLG Saarbrücken NStZ-RR 2009, 80 (Brandstiftung); BGH NStZ-RR 2010, 241 (Brandstiftung); OLG Köln NStZ-RR 2011, 285 (unerlaubtes Entfernen vom Unfallort).

  90. 90.

    Hierzu s. Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 50ff.; Geppert Jura 2001, 55; Hermanns JA 2002, 206; Verrel NStZ 2004, 309; Trück NStZ 2005, 233; Dannhorn NStZ 2007, 297; Heinke NStZ 2010, 119; Steinberg JZ 2010, 712; Steinberg/Stam NStZ 2011, 177; aus der Rspr. vgl. BGH NStZ-RR 2000, 165 (Anm. RA 2000, 342); BGH NStZ-RR 2000, 327 (Anm. Baier JA 2001, 194; Martin JuS 2000, 1234); BGH NStZ-RR 2000, 328; BGH NStZ-RR 2000, 329; BGH NStZ 2000, 530; BGH StV 2000, 68; BGH NStZ 2000, 583 (Anm. LL 2001, 178; RA 2000, 697); BGH StV 2001, 572 (Anm. Martin JuS 2001, 924); BGH 4 StR 477/00 (Anm. RA 2001, 346); BGH NStZ-RR 2001, 369 (Anm. RÜ 2001, 509); BGH NStZ 2001, 86; BGH NStZ 2002, 314; BGH NStZ 2002, 315; BGH NStZ 2002, 541 (Anm. RA 2002, 600); BGH NStZ 2003, 369; BGH NStZ 2003, 431 (Anm. RA 2003, 252); BGH NStZ 2003, 536; BGH NStZ 2003, 603; BGH NStZ-RR 2003, 8; BGH NStZ 2004, 51; BGH NJW 2004, 2320 = NStZ 2004, 266 (Anm. RA 2004, 195); BGH NStZ 2004, 329; BGH NStZ 2004, 330; BGH NStZ-RR 2004, 140; BGH NStZ-RR 2004, 204; BGH NStZ 2005, 90; BGH NStZ 2005, 92; BGH NStZ 2005, 384; BGH NStZ 2005, 629 = NStZ-RR 2005, 304; BGH NStZ-RR 2005, 372; BGH NStZ 2006, 36; BGH NStZ 2006, 98; BGH NStZ 2006, 169; BGH NJW 2006, 386 = NStZ 2006, 444 (Anm. RA 2006, 93); BGH NStZ 2006, 446; BGH NstZ-RR 2006, 8; BGH NStZ-RR 2006, 9; BGH NStZ-RR 2006, 11 (Anm. RA 2006, 33); BGH NStZ 2007, 150; BGH NStZ 2007, 331 = NStZ-RR 2007, 141; BGH NStZ 2007, 639; BGH NStZ 2007, 700 (Anm. Puppe GA 2008, 569); BGH NStZ-RR 2007, 43; BGH NStZ-RR 2007, 45; BGH NStZ-RR 2007, 199; BGH NStZ-RR 2007, 267; BGH NStZ-RR 2007, 268; BGH NStZ-RR 2007, 304 (Anm. Satzger JK 2008 StGB § 225 I/3; RÜ 2007, 643; RA 2007, 671); BGH NStZ-RR 2007, 307; BGH NStZ 2008, 453; BGH NStZ-RR 2008, 309; BGH NStZ-RR 2008, 341; BGH NStZ-RR 2008, 370; BGH NStZ 2009, 91 (Anm. Satzger JK 2009 StGB § 15/8); BGH NStZ 2009, 264 = StV 2009, 511 (Anm. Satzger JK 2009 StGB § 24/38; RA 2008, 588; Kudlich StV 2009, 513); BGH NStZ 2009, 385; BGH NStZ 2009, 503 (Anm. RA 2009, 388); BGH NStZ 2009, 629 (Anm. Jahn JuS 2009, 958); BGH 5 StR 548/08 (Anm. RÜ 2009, 231); BGH NStZ-RR 2009, 372; BGH NStZ 2010, 102; BGH NStZ 2010, 276; BGH NStZ 2010, 389; BGH NStZ 2010, 511 BGH NStZ 2010, 515; BGH NStZ 2010, 571 (Anm. v. Heintschel-Heinegg JA 2010, 387); BGH NStZ-RR 2010, 144; BGH NStZ-RR 2010, 178 (Anm. Bosch JA 2010, 666; RA 2010, 337); BGH NStZ-RR 2010, 214; BGH NStZ-RR 2010, 309; BGH NStZ-RR 2011, 42; BGH NStZ-RR 2011, 73; BGH NStZ 2011, 210 = NStZ-RR 2011, 110; BGH NStZ 2011, 338; BGHSt 56, 277 = NJW 2011, 2895 (Vertuschung einer fehlerhaften Operation I) = NStZ 2012, 86 = StV 2012, 91 (Anm. Beckemper ZJS 2012, 132; Bosch JK 2011 StGB § 227/6; RA 2011, 530; Kudlich NJW 2011, 2856; Lindemann/Wostry HRRS 2012, 138); BGH NStZ-RR 2011, 318; BGH NStZ 2011, 699 (Anm. Jahn JuS 2011, 846; LL 2011, 493; RA 2011, 308); BGH NStZ 2012, 207 = NStZ-RR 2012, 77 (Anm. Satzger JK 2012 StGB § 15/10; famos 7/12); BGH NStZ-RR 2012, 46; BGH NStZ 2012, 151; BGH NStZ-RR 2012, 105; BGH NStZ 2012, 443; BGH StV 2012, 89; BGH NJW 2012, 2898 = NStZ 2012, 651 (Vertuschung einer fehlerhaften Operation II); BGH StV 2012, 663; BGH NStZ-RR 2012, 369; BGH NStZ 2012, 384 (2x) = StV 2012, 658 (Anm. RA 2012, 301; Sinn/Bohnhorst StV 2012, 661; Mandla NStZ 2012, 695); BGH NJW 2012, 1524 (Anm. Jahn JuS 2012, 757; von Heintschel-Heinegg JA 2012, 633; Bosch JK 2012 StGB § 15/9; Heghmanns ZJS 2012, 826; LL 2012, 657; RÜ 2012, 369; Leitmeier NJW 2012, 2850; Puppe JR 2012, 477; Trück JZ 2013, 179); BGH NStZ-RR 2013, 75 (Anm. Kudlich JA 2013, 152); BGH NStZ-RR 2013, 89; BGH NStZ 2013, 159.

  91. 91.

    Didaktisch zur Notwehr B. Heinrich, AT, 3. Aufl. 2012, Rn. 333ff.; Krey/Esser, AT, 5. Aufl. 2012, Rn. 470ff.; Stemler ZJS 2010, 347.

  92. 92.

    Hierzu vgl. Rönnau JuS 2012, 404.

  93. 93.

    Hierzu vgl. Bülte GA 2011, 145.

  94. 94.

    Zur Notwehrprovokation s. Hillenkamp, 32 Probleme aus dem Strafrecht AT, 14. Aufl. 2012, 2. Problem; Stuckenberg JA 2001, 894; Hruschka ZStW 2001, 870; Stuckenberg JA 2002, 172; Satzger Jura 2006, 513; Freund GA 2006, 267; Lindemann/Reichling JuS 2009, 496; Oğlakcıoğlu HRRS 2010, 106; Grünewald ZStW 2010, 51; aus der Rspr. vgl. BGHSt 24, 356 (Finnendolch) = NJW 1972, 1821 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 18; Roxin NJW 1972, 1823); BGHSt 26, 256 = NJW 1976, 634 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 19); BGHSt 39, 374 = NJW 1994, 871 = NStZ 1994, 277 (Anm. Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 8; Spendel NStZ 1994, 279); BGHSt 42, 97 (Zugabteil) = NJW 1996, 2315 = NStZ 1996, 380 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 20); BGH NJW 2001, 1075 = BGH NStZ 2001, 143 (Anm. Engländer Jura 2001, 534; Utsumi Jura 2001, 538; Martin JuS 2001, 512; Mitsch JuS 2001, 751; LL 2001, 409; RÜ 2001, 78; RA 2001, 170; famos 3/2011; Eisele NStZ 2001, 416; Jäger JR 2001, 512; Roxin JZ 2001, 667); BGH NStZ 2002, 425 = BGH NStZ-RR 2002, 205 (Anm. Heger JA 2003, 8; RÜ 2002, 310; RA 2002, 503); BGH NStZ-RR 2002, 73; BGH NStZ 2003, 420 (Anm. RA 2003, 249); BGH NStZ 2006, 332 = StV 2006, 234 (Anm. Bosch JA 2006, 490; Satzger JK 2006 StGB § 32/30; RÜ 2006, 31; RA 2006, 52; Roxin StV 2006, 235); OLG Hamm JuS 2006, 466 (Jahn); BGH NStZ 2009, 626 (Anm. Hecker JuS 2010, 172; Geppert JK 2010 StGB § 32/33; RA 2009, 684; Oğlakcıoğlu HRRS 2010, 106); BGH NStZ 2011, 82 (Anm. Kretschmer Jura 2012, 189; Hecker JuS 2011, 272; Satzger JK 2011 StGB § 32/35; LL 2011, 99; RA 2010, 766; famos 4/2011); BGH NStZ-RR 2011, 74 (Anm. Kudlich JA 2011, 233; Bosch JK 2011 StGB § 32/36; RA 2011, 101); BGH NStZ-RR 2011, 305.

  95. 95.

    Didaktisch zum Erlaubnistatumstandsirrtum B. Heinrich, AT, 3. Aufl. 2012, Rn. 1123ff.; Krey/Esser, AT, 5. Aufl. 2012, Rn. 731ff.; Hillenkamp, 32 Probleme aus dem Strafrecht AT, 14. Aufl. 2012, 10. Problem; Roquejo JA 2005, 114; Rackow JA 2006, 550 und 654; Kelker Jura 2006, 591; Stiebig Jura 2009, 274; Heuchemer JuS 2012, 795; aus der Rspr. vgl. BGHSt 3, 105 (Züchtigungsrecht) = NJW 1952, 1023 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 39; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 14); BGH NStZ 1987, 172 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 17); BGHSt 45, 378 = NJW 2000, 1348 = NStZ 2000, 603 (Anm. Mitsch JuS 2000, 848; Trüg/Wentzell Jura 2001, 30; Baier JA 2000, 630; Martin JuS 2000, 717; Otto JK 2000 StPO § 127/4; LL 2000, 713; RÜ 2000, 203; RA 2000, 269; Kargl/Kirsch NStZ 2000, 604; Börner GA 2002, 276); BGH NStZ 2001, 530 (Anm. RA 2001, 591); OLG Hamm 1 Ss 316/05 (Anm. Jahn JuS 2006, 466); BGH StV 2006, 688 (Anm. Geppert JK 2007 StGB § 33/4); BGH NStZ-RR 2011, 238 (Anm. Hecker JuS 2011, 369; Satzger JK 2011 StGB § 32/34); BGH NStZ 2011, 630 (Anm. Sinn ZJS 2012, 124; Satzger JK 2012 StGB § 16/5; RA 2011, 361; Hecker JuS 2012, 465); BGH NStZ 2012, 272 = StV 2012, 332 (Anm. Hecker JuS 2012, 263; Jäger JA 2012, 227; Satzger JK 2012 StGB § 32/37; RÜ 2012, 162; RA 2012, 109 und 117; famos 3/2012; Eng-länder NStZ 2012, 274; Voigt/Hoffmann-Holland NStZ 2012, 362; Erb JR 2012, 207; Mandla StV 2012, 334; van Rienen ZIS 2012, 377; Burchard HRRS 2012, 421).

  96. 96.

    So BGH NStZ 2003, 535 (536).

  97. 97.

    Vgl. schon BGHSt 7, 325 = NJW 1955, 1077 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 13).

  98. 98.

    So (auch zum Folgenden) BGH NStZ 2003, 535 (536).

  99. 99.

    A.A. vertretbar.

  100. 100.

    Didaktisch zu § 33 StGB B. Heinrich, AT, 3. Aufl. 2012, Rn. 581ff.; Krey/Esser, AT, 5. Aufl. 2012, Rn. 764ff.

  101. 101.

    Hierzu vgl. Theile JuS 2006, 965; Erb NStZ 2011, 186.

  102. 102.

    Didaktisch zum Mord Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 61ff.; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 1, 15. Aufl. 2012, Rn. 28ff.; Vietze Jura 2003, 394; Köhne Jura 2009, 100; Kühl JA 2009, 566; Köhne Jura 2008, 805; Schütz JA 2007, 23; Köhne Jura 2008, 805; Kühl JuS 2010, 1041; Küper JuS 2000, 740; Geppert Jura 2007, 270; NstZ-RR JuS 2007, 515; Bürger JA 2004, 298; Kaspar JA 2007, 699; Köhne Jura 2009, 748; Köhne Jura 2009, 265; Köhne Jura 2011, 650; Geppert Jura 2004, 242.

  103. 103.

    Zur problematischen Systematik der Tötungsdelikte s. Eisele, BT I, 2008, Rn. 61f., 135ff.; Hillenkamp, 32 Probleme aus dem Strafrecht BT, 11. Aufl. 2009, 1. Problem; Kargl JZ 2003, 1141; Gössel ZIS 2008, 153; aus der Rspr. vgl. BGH NStZ-RR 2002, 139 (Anm. Baier JA 2002, 925; Otto JK 2002 StGB § 211/37); BGH 2 StR 68/03 (Anm. RA 2003, 761); BGHSt 50, 1 = NJW 2005, 996 = NStZ 2005, 381 (Anm. Kraatz Jura 2006, 613; Valerius JA 2005, 682; Kudlich JuS 2005, 1051; RÜ 2005, 198; LL 2005, 603; RA 2005, 217; famos 4/2005; Jäger JR 2005, 477; Puppe JZ 2005, 902); BGH 2 StR 206/04 (Anm. Valerius JA 2005, 412); BGH NStZ 2006, 288 (Anm.Satzger JK 2006 StGB § 211/48; RÜ 2006, 87; RA 2006, 89; Puppe NStZ 2006, 290); BGH NJW 2006, 1008 = NStZ 2006, 286 (Anm. Kudlich JA 2006, 573; Satzger JK 2006 StGB § 211/50; RÜ 2006, 194; RA 2006, 233; LL 2006, 463; Gasa/Marlie ZIS 2006, 194; Küper JZ 2006, 608; Küper JZ 2006, 1157); speziell zu den Folgefragen für § 28 StGB s. auch Engländer JA 2004, 410; Vietze Jura 2003, 394; Otto Jura 2004, 469.

  104. 104.

    Didaktisch zur Heimtücke Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 93ff.; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 1, 15. Aufl. 2012, Rn. 28ff.; Küper JuS 2000, 740; Geppert Jura 2007, 270; KettStraub JuS 2007, 515; Bürger JA 2004, 298; Kaspar JA 2007, 699; Köhne Jura 2009, 748.

  105. 105.

    Statt aller Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 211 Rn. 34.

  106. 106.

    Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 211 Rn. 35.

  107. 107.

    Vgl. nur; Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 98f.; aus der Rspr. vgl. BGH NStZ 1999, 506 (Anm. Jahn/Risberg JA 2000, 272); BGH NStZ-RR 1999, 234 (Anm. Otto JK 2000 StGB § 211/33; Bosch/Schindler Jura 2005, 77); BGH NStZ-RR 2001, 14; BGH NStZ-RR 2004, 234 (Anm. RA 2004, 198); BGH NStZ 2005, 688 (Anm. LL 2006, 108; Mosbacher NStZ 2005, 690); BGH NStZ 2005, 691; BGH NStZ 2006, 96 = NStZ-RR 2006, 10 (Anm. Satzger JK 2006 StGB § 211/49; Puppe NStZ 2006, 424); BGH NJW 2006, 3155 = NStZ 2006, 501; BGH NStZ-RR 2006, 235; BGH NStZ-RR 2007, 174; BGH NStZ-RR 2007, 175; BGH NStZ 2009, 30 (Anm. RA 2008, 772; Schneider NStZ 2009, 31); BGH NStZ-RR 2012, 245; BGH NStZ-RR 2012, 371.

  108. 108.

    Aus der Rspr. vgl. BGH NStZ-RR 2000, 166; BGH NStZ 2001, 86; BGH NStZ-RR 2001, 296; BGH NStZ 2002, 540; BGH NStZ-RR 2004, 139 = StV 2004, 596 (Anm. Seebode StV 2004, 596); BGH NJW 2005, 2869 = NStZ-RR 2005, 264; BGH NStZ 2005, 331; BGH NStZ 2006, 167 (Anm. Eidam JA 2006, 11; Jahn JuS 2006, 88; Satzger JK 2006 StGB § 211/47; RÜ 2005, 585; LL 2006, 323; RA 2005, 661); BGH NStZ 2006, 503 (Anm. RÜ 2006, 308; RA 2006, 565; LL 2007, 191; famos 8/2006); BGH NStZ 2008, 510; BGH NStZ 2009, 30 (Anm. RA 2008, 772; Schneider NStZ 2009, 31); BGH NStZ 2009, 571; BGH NStZ-RR 2010, 144; BGH NStZ-RR 2010, 175 (Anm. Satzger JK 2010 StGB § 211/58; RA 2010, 183); BGH NStZ 2011, 634 (Anm. Satzger JK 2012 StGB § 211/60); BGH NStZ 2012, 270.

  109. 109.

    A.A. vertretbar.

  110. 110.

    Hierzu zsf. Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 211 Rn. 45ff.

  111. 111.

    Vgl. zsf. Reichenbach Jura 2009, 176.

  112. 112.

    Didaktisch zur Grausamkeit Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 109f.; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 1, 15. Aufl. 2012, Rn. 67; Köhne Jura 2009, 265.

  113. 113.

    Didaktisch zur Habgier Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 84ff.; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 1, 15. Aufl. 2012, Rn. 61f.; Köhne Jura 2008, 805; Kühl JA 2009, 566.

  114. 114.

    A.A. wohl vertretbar.

  115. 115.

    Didaktisch zur Ermöglichungsabsicht Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 118f.

  116. 116.

    Didaktisch zu den sonst niedrigen Beweggründen Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 89; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 1, 15. Aufl. 2012, Rn. 32ff.; Schütz JA 2007, 23; Köhne Jura 2008, 805; Kühl JuS 2010, 1041.

  117. 117.

    Z. B. Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 211 Rn. 14a m.w.N.

  118. 118.

    Zsf. Köhne JR 2003, 5; Mitsch JZ 2008, 336.

  119. 119.

    A.A. vertretbar.

  120. 120.

    Didaktisch zu § 249 StGB Eisele, BT II, 2. Aufl. 2012, Rn. 299ff.; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 2, 16. Aufl. 2012, Rn. 259ff.

  121. 121.

    Statt aller Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 242 Rn. 10.

  122. 122.

    Didaktisch zu den Gewahrsamsvoraussetzungen Rönnau JuS 2009, 1088; Jüchser ZJS 2012, 195.

  123. 123.

    Hierzu vgl. Kudlich JA 2010, 777.

  124. 124.

    Vgl. Sander, in: MK, 2003, § 249 Rn. 8.

  125. 125.

    Hierzu zsf. Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 249 Rn. 6; Kindhäuser, LPK, 5. Aufl. 2013, § 249 Rn. 12f.

  126. 126.

    S. Eisele, BT II, 2. Aufl. 2012, Rn. 324ff.

  127. 127.

    Didaktisch zu § 242 StGB Eisele, BT II, 2. Aufl. 2012, Rn. 8ff.; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 2, 16. Aufl. 2012, Rn. 1ff.; Jäger JuS 2000, 651; Schramm JuS 2008, 678 und 773; Zopfs ZJS 2009, 506 und 649.

  128. 128.

    Zum Streit um das Erfordernis einer Vermögensverfügung bei §§ 253, 255 StGB und der daraus resultierenden Abgrenzungsproblematik bzgl. §§ 249, 255 StGB zsf. Eisele, BT II, 2. Aufl. 2012, Rn. 758ff.; Hillenkamp, 40 Probleme aus dem Strafrecht BT, 11. Aufl. 2009, 33. Problem; vgl. auch Schott GA 2002, 666; Brand JuS 2009, 899; Rönnau JuS 2012, 888; aus der Rspr. vgl. BGHSt 14, 386 = NJW 1960, 1729 (Anm. Kühl, Höchstrichterliche Rspr. BT, 2002, Nr. 58; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 70; Schnellenbach NJW 1960, 2154); BGH NStZ-RR 1997, 321 (Anm. Cramer NStZ 1998, 299; Krack NStZ 1999, 134; BGH NStZ 1999, 350 (Anm. Geppert JK 2000 StGB § 255/10); BGH StV 2000, 79 (Anm. Jahn/Dickmann JA 2000, 541); BGH NStZ 2006, 38 (Anm. LL 2006, 192; Hoyer ZIS 2006, 140); BGH NStZ 2009, 688 (Anm. Bosch JA 2010, 70; RÜ 2009, 641; RA 2009, 663; LL 2010, 100); BGH NStZ 2010, 516 = NstZ-RR 2010, 46 (Anm. Jahn JuS 2010, 174; LL 2010, 460); BGH NStZ-RR 2011, 80; BGH NStZ 2011, 699 (Anm. Jahn JuS 2011, 846; LL 2011, 493; RA 2011, 308); BGH NStZ 2012, 389 = StV 2012, 153 (Anm. Jäger JA 2012, 307; Bohnhorst ZJS 2012, 835; LL 2012, 193; RÜ 2012, 22; RA 2012, 48).

  129. 129.

    Didaktisch zur Unterschlagung gem. § 246 StGB Eisele, BT II, 2. Aufl. 2012, Rn. 245ff.; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 2, 16. Aufl. 2012, Rn. 215ff.; Jäger JuS 2000, 1167; Kudlich JuS 2001, 767; Cantzler JA 2001, 567.

  130. 130.

    Hierzu zsf. Eisele, BT II, 2. Aufl. 2012, Rn. 252ff.; Hillenkamp, 40 Probleme aus dem Strafrecht BT, 11. Aufl. 2009, 24. Problem; Hoyer, in: SK-StGB, 47. Lfg., 6. Aufl. 1999, § 246 Rn. 11ff.; Degener JZ 2001, 388; Duttge/Sotelsek Jura 2002, 526; Sinn NStZ 2002, 64; Basak GA 2003, 109; Börner Jura 2005, 389; Ambos GA 2007, 127.

  131. 131.

    Vgl. Fischer, StGB, 58. Aufl. 2011, § 246 Rn. 6ff.

  132. 132.

    Zsf. Eisele, BT II, 2. Aufl. 2012, Rn. 257.

  133. 133.

    Zsf. Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 246 Rn. 23ff.

  134. 134.

    Vgl. nur Kindhäuser, LPK, 5. Aufl. 2013, § 246 Rn. 42; Fischer, StGB, 60. Aufl. 2013, § 246 Rn. 23c; Eisele, BT II, 2. Aufl. 2012, Rn. 276.

  135. 135.

    BGHSt 47, 243 = NJW 2002, 2188 = NStZ 2002, 480 = StV 2002, 485 (Anm. Cantzler/ Zauner Jura 2003, 483; Heghmanns JuS 2003, 954; RÜ 2002, 318; RA 2002, 353; LL 2002, 686; Duttge/Sotelsek NJW 2002, 3756; Hoyer JR 2002, 517; Küpper JZ 2002, 1114; Otto NStZ 2003, 87; Freund/Putz NStZ 2003, 242).

  136. 136.

    Hierzu Neufeind JA 2000, 791; Bauer NStZ 2003, 174; Ranft JuS 2003, 417; Steinberg/ Stam Jura 2010, 907; Huber JuS 2012, 208.

  137. 137.

    Allerdings Tatmehrheit aufgrund eigenständigen Tatentschlusses vertretbar (auch wenn der enge räumlich-zeitliche Zusammenhang für Tateinheit spricht).

  138. 138.

    Vgl. auch Otto NStZ 2003, 87.

  139. 139.

    A.A. vertretbar.

  140. 140.

    Didaktisch zum Hausfriedensbruch Eisele, BT I, 2. Aufl. 2012, Rn. 657ff.; Krey/Hellmann/Heinrich, BT 1, 16. Aufl. 2012, Rn. 519ff.

  141. 141.

    Vgl. nur Kindhäuser, LPK, 5. Aufl. 2013, § 123 Rn. 19f., ganz h.M.

  142. 142.

    Je nach vorher Vertretenem; didaktisch zu den Konkurrenzen B. Heinrich, AT, 3. Aufl. 2012, Rn. 1378ff.; Krey/Esser, AT, 5. Aufl. 2012, Rn. 1380ff.; Seher JuS 2004, 392 und 482; Walter JA 2004, 133; Steinberg/Bergmann Jura 2009, 905.

Author information

Authors and Affiliations

Authors

Rights and permissions

Reprints and permissions

Copyright information

© 2013 Springer-Verlag Berlin Heidelberg

About this chapter

Cite this chapter

Bock, D. (2013). Der dänische LKW-Fahrer und der Schweizer Rechtsanwalt. In: Wiederholungs- und Vertiefungskurs Strafrecht. Springer-Lehrbuch. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-642-37599-6_8

Download citation

Publish with us

Policies and ethics