Abstract
In dealing with our subject, as far as the Roman world is concerned, we are obliged to depart from the rigorous chronological order. Many times one has the impression that parallel worlds coexisted and did not communicate, at least from the viewpoint of the scientific information. This is certainly not due to the difficulties of communication: despite of the rudimentary technologies concerning communication media, in the third century BC Eratosthenes (in Alexandria) and Archimedes (in Syracuse) shared information on their progress in mathematical research. One can also think that the inner circle of learned persons in the Roman society was not equally inclined to accept the new theories and their relevant evidences. We have an example of this in the case of Lucretius .
This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.
Access this chapter
Tax calculation will be finalised at checkout
Purchases are for personal use only
Notes
- 1.
A considerable part of it was recovered by the Italian philologist Angelo Mai in December 1819.
- 2.
De Republica, VI, 17: Quaeso,” inquit Africanus, “quousque humi defixa tua mens erit? Nonne aspicis, quae in templa veneris? Novem tibi orbibus vel potius globis conexa sunt omnia, quorum unus est caelestis, extimus, qui reliquos omnes complectitur, summus ipse deus arcens et continens ceteros; in quo sunt infixi illi, qui volvuntur, stellarum cursus sempiterni. Cui subiecti sunt septem, qui versantur retro contrario motu atque caelum. Ex quibus summum globum possidet illa, quam in terris Saturniam nominant. Deinde est hominum generi prosperus et salutaris ille fulgor, qui dicitur Iovis; tum rutilus horribilisque terris, quem Martium dicitis; deinde subter mediam fere regionem Sol obtinet, dux et princeps et moderator luminum reliquorum, mens mundi et temperatio, tanta magnitudine, ut cuncta sua luce lustret et compleat. Hunc ut comites consequuntur Veneris alter, alter Mercurii cursus, in infimoque orbe Luna radiis solis accensa convertitur. Infra autem iam nihil est nisi mortale et caducum praeter animos munere deorum hominum generi datos; supra Lunam sunt aeterna omnia. Nam ea, quae est media et nona, Tellus, neque movetur et infima est, et in eam feruntur omnia nutu suo pondera (Eng. trans. Francis Barham) .
- 3.
De Republica, VI, 18: “Hic est, qui intervallis disiunctus imparibus, sed tamen pro rata parte distinctis, impulsu et motu ipsorum orbium efficitur et acuta cum gravibus temperans varios aequabiliter concentus efficit; nec enim silentio tanti motus incitari possunt, et natura fert, ut extrema ex altera parte graviter, ex altera autem acute sonent. Quam ob causam summus ille caeli stellifer cursus, cuius conversio est concitatior, acuto et excitato movetur sono, gravissimo autem hic lunaris atque infimus; nam terra nona immobilis manens una sede semper haeret complexa medium mundi locum. Illi autem octo cursus, in quibus eadem vis est duorum, septem efficiunt distinctos intervallis sonos, qui numerus rerum omnium fere nodus est (Eng. trans. Francis Barham) .
- 4.
De Republica, VI, 20, 21: Vides habitari in terra raris et angustis in locis et in ipsis quasi maculis, ubi habitatur, vastas solitudines interiectas eosque, qui incolunt terram, non modo interruptos ita esse, ut nihil inter ipsos ab aliis ad alios manare possit, sed partim obliquos, partim transversos, partim etiam adversos stare vobis; a quibus exspectare gloriam certe nullam potestis.
Cernis autem eandem terram quasi quibusdam redimitam et circumdatam cingulis, e quibus duos maxime inter se diversos et caeli verticibus ipsis ex utraque parte subnixos obriguisse pruina vides, medium autem illum et maximum solis ardore torreri. Duo sunt habitabiles, quorum australis ille, in quo, qui insistunt, adversa vobis urgent vestigia, nihil ad vestrum genus; hic autem alter subiectus aquiloni, quem incolitis, cerne quam tenui vos parte contingat! Omnis enim terra, quae colitur a vobis, angustata verticibus, lateribus latior, parva quaedam insula est circumfusa illo mari, quod “Atlanticum”, quod “magnum”, quem “Oceanum” appellatis in terris; qui tamen tanto nomine quam sit parvus, vides (Eng. trans. Francis Barham).
- 5.
Jerome: Chronicon, : Titus Lucretius poeta nascitur, postea amatorio poculo in furorem versus cum aliquot libros per intervalla insaniae conscripsisset quos postea Cicero emendavit, propria se manu interfecit anno aetatis XLIIII (The poet Titus Lucretius is born. Later, having become insane by drinking a love potion, after writing during period of remission several books, which Cicero later edited, he committed suicide at the age of forty-four) (Eng. trans. Joseph Farrell) .
- 6.
Michel Serres: La naissance de la physique dans le texte de Lucrèce (Les Editions de Minuit, 1998); Piergiorgio Odifreddi: Come stanno le cose. Il mio Lucrezio, la mia Venere (Rizzoli, 2013).
- 7.
Lucretius: De rerum natura, I, 1052–1067: Illud in his rebus longe fuge credere, Memmi, /in medium summae quod dicunt omnia niti /atque ideo mundi naturam stare sine ullis /ictibus externis neque quoquam posse resolvi /summa atque ima, quod in medium sint omnia nixa, /ipsum si quicquam posse in se sistere credis, /et quae pondera sunt sub terris omnia sursum /nitier in terraque retro requiescere posta, /ut per aquas quae nunc rerum simulacra videmus; /et simili ratione animalia suppa vagari /contendunt neque posse e terris in loca caeli /reccidere inferiora magis quam corpora nostra /sponte sua possint in caeli templa volare; /illi cum videant solem, nos sidera noctis /cernere et alternis nobiscum tempera caeli/ dividere et noctes parilis agitare diebus (Eng. trans. William Ellery Leonard).
- 8.
Lucretius: De rerum natura, I, 1077–1082: Nec quisquam locus est, quo corpora cum venerunt, /ponderis amissa vi possint stare <in> inani; /nec quod inane autem est ulli subsistere debet, /quin, sua quod natura petit, concedere pergat. /haud igitur possunt tali ratione teneri /res in concilium medii cuppedine victae (Eng. trans. William Ellery Leonard) .
- 9.
Lucretius: De rerum natura, V, 534–549: Terraque ut in media mundi regione quiescat, /evanescere paulatìm et decrescere pondus /convenit atque aliam naturam supter habere /ex ineunte aevo coniunctam atque uniter aptam /partibus aëriis mundi, quibus insita vivit. /Propterea non est oneri neque deprimit auras, /ut sua cuique nomini nullo sunt pendere membra, /nec caput est oneri collo, nec denique totum; /corporis in pedibus pondus sentimus inesse; /at quae cumque foris veniunt inpostaque nobis /pondera sunt laedunt, permulto saepe minora. /Usque adeo magni refert quid quaeque queat res. /sic igitur tellus non est aliena repente /allata atque auris aliunde obiecta alienis, /sed pariter prima concepta ab origine mundi /certaque pars eius, quasi nobis membra videntur (Eng. trans. William Ellery Leonard) .
- 10.
Ovid: Amores I, 15, 23: “carmina sublimis tunc sunt peritura Lucreti” (Eng. trans. A. S. Kline) .
- 11.
Vitruvius: De Architectura IX, 17: Plures post nostram memoriam nascentes cum Lucretio videbuntur velut coram de rerum natura disputare (Eng. trans. M. H. Morgan).
- 12.
Strabo: Geography III, 4, 116 (Eng. trans. Horace Leonard Jones) .
- 13.
Virgil: Georgicon, II, 475–486: Me vero primum dulces ante omnia Musae, /quarum sacra fero ingenti percussus amore, /accipiant caelique vias et sidera monstrent, /defectus solis varios lunaeque labores; /unde tremor terris, qua vi maria alta tumescant /obicibus ruptis rursusque in se ipsa residant, /quid tantum Oceano properent se tingere soles /hiberni, vel quae tardis mora noctibus obstet. /sin has ne possim naturae accedere partis /frigidus obstiterit circum praecordia sanguis, /rura mini et rigui placeant in vallibus amnes, /flumina amem silvasque inglorious (Eng. trans. J. B. Greenough) .
- 14.
Vitruvius: De Architectura IX, Praefactio, 18: ea volumina conscripsi, et prioribus septem de aedificiis, octavo de aquis, in hoc de gnomonicis ratìonibus quemadmodum de radiis solis in mundo sunt per umbras gnomonis inventae quibusque rationibus dilatentur aut contrahantur explicabo (Eng. trans. M. H. Morris).
- 15.
Vitruvius: De Architectura IX, Praefactio, 3: Cum ergo tanta munera ab scriptorum prudentia privatim publiceque fuerint hominibus praeparata, non solum arbitror palmas et coronas his tribui oportere, sed etiam decerni triumphos et inter deorum sedes eos dedicando iudicari (Eng. trans. M. H. Morris).
- 16.
Vitruvius: De Architectura, IX, 1, 2–3: mundus autem est omnium naturae rerum conceptio summa caelumque sideribus et stellarum cursibus conforrnatum. id volvitur continenter circum terram atque mare per axis cardines extremos. namque in his locis naturalis potestas ita architectata est conlocavitque cardines tamquam centra, unum a terra et mari in summo mundo ac post ipsas stellas septentrionum, alterum trans centra sub terra in meridianis partibus, ibique circum eos cardines orbiculos circum centra uti in torno perfecit, qui graece , πόλοι nominantur, per quos pervolitat sempiterno caelum. ita media terra cum mari centri loco naturaliter est conlocata. his natura dispositis ita uti septentrionali parte a terra excelsius habeat altitudinem centrum, in meridiana autem parte in inferioribus locis subiectum a terra obscuretur, tunc etiam per medium transversa et inclinata in meridiem circuli lata zona XII signis est conformata, quorum species stellis dispositis XII partibus peraequatis exprimit depictam ab natura figurationem. itaque lucentia cum mundo reliquisque sideribus ornatu circum terram mareque pervolantia cursus perficiunt ad caeli rotunditatem (Eng. trans. Morgan Hicky Morgan).
- 17.
Pliny: Naturales Quaestiones, IV, 11, 1–4: Contra quidam aiunt cacumina montium hoc calidiora esse debere, quo propiora soli sunt: qui mihi uidentur errare, quod Apenninum et Alpes et alios notos ob eximiam altitudinem montes in tantum putant crescere, ut illorum magnitudo sentire solis uiciniam possiti excelsa sunt ista, quamdiu nobis comparantur; at uero, ubi ad uniuersum respexeris, manifesta est omnium humilitas. Inter se uincuntur et uincunt; ceterum in tantum nihil attollitur, ut in collatione totius ulla sit uel maximis portio: quod nisi esset, non diceremus totum orbem terrarum pilam esse. Pilae proprietas est cum aequalitate quadam rotunditas, aequalitatem autem hanc accipe quam uides in lusoria pila: non multum illi commissurae et rimae [earum] nocent quo minus par sibi ab omni parte dicatur. Quomodo in hac pila nihil illa interualla officiunt ad speciem rotundi, sic ne in uniuerso quidem orbe terrarum editi montes, quorum altitudo totius mundi collatione consumitur. Qui dicit altiorem montem, quia solem propius excipiat, magis calere debere, idem dicere potest longiorem hominem citius quam pusillum debere calefieri et caput citius quam pedes (Eng. trans. John Clarke).
- 18.
Pliny: Naturalis Historia, II, I, 1–2: Mundum et hoc—quocumque nomine alio caelum appellare libuit cuius circumflexu teguntur cuncta, numen esse credi par est, aeternum. inmen-sum, neque genitum neque interiturum uniquam. huius extera indagare nec interest hominum nec capit humanae coniectura mentis. sacer est, ae-ternus. inmensus, totus in toto, immo vero ipse totum, finitus et infinito similis,omnium rerum certus et similis incerto, extra intra cuncta complexus in se, idemque rerum naturae opus et rerum ipsa natura (Eng. trans. H. Rackham) .
- 19.
Pliny: Naturalis Historia, II, I, 3–4: Furor est mensuram eius animo quosdam agitasse atque prodere ausos, alios rursus occasione hinc consumpta aut his data innumerabiles tradidisse mundos, ut totidem rerum naturas credi oporteret aut, si una omnes incubaret, totidem tamen soles totidemque lunas et cetera etiam in uno et inmensa et innumerabilia sidera, quasi non eaedem quaestiones semper in termino cogitationi sint occursurae desiderio finis alicuius aut, si haec infinitas naturae omnium artifici possit adsignari, non idem illud in uno facilius sit intellegi, tanto praesertìm opere. Furor est profecto, furor egredi ex eo et, tamquam interna eius cuncta piane iam nota sint, ita scrutati extera, quasi vero mensuram ullius rei possit agere qui sui nesciat, aut mens hominis videre quae mundus ipse non capiat (Eng. trans. H. Rackham).
- 20.
Pliny: Naturalis Historia, II, II. 5: Formam eius in speciem orbis absoluti globatam esse nomen in primis et consensus in eo mortalium orbem appellantium, sed et argumenta rerum docent. non solum quia talis figura omnibus sui partibus vergit in sese ac sibi ipsa toleranda est seque includit et continet nullarum egens compagium nec finem aut initium ullis sui partibus sentiens, nec quia ad motum, quo subinde verti mox adparebit, talis aptissima est, sed oculorum quoque probatione, quod convexus mediusque quacumque cernatur, cum id accidere in alia non possit figura (Eng. trans. H. Rackham) .
- 21.
Pliny: Naturalis Historia, II, LXIV, 160: Est autem figura prima de qua consensus iudicat. orbem certe dicimus terrae, globumque verticibus includi fatemur. neque enim absoluti orbis est forma in tanta montium excelsitate, tanta camporum planitie, sed cuius amplexus, si capita cunctarum liniarum conprehendantur ambitu, figuram absoluti orbis efficiat— id quod ipsa rerum natura cogit, non eisdem causis quas attulimus in caelo. namque in illo cava in se convexitas vergit et cardini suo, hoc est terrae, undique incumbit, haec ut solida ac conferta adsurgit intumescenti similis extraque protenditur. mundus in centrum vergit, at terra exit a centro, immensum eius globum in formam orbis adsidua circa eam mundi volubilitate cogente (Eng. trans. H. Rackham).
- 22.
Pliny: Naturalis Historia, II, LXV, 161–162: Ingens hic pugna litterarum contraque volgi: circumfundi terrae undique homines conversisque inter se pedibus stare, et cunctis similem esse caeli verticem, simili modo ex quacumque parte mediam terram calcari, illo quaerente, cur non decidant contra siti, tamquam non ratio praesto sit ut nos non decidere mirentur illi. intervenit sententia quamvis indocili probabilis turbae, inaequali globo, ut si sit figura pineae nucis, nihilominus terram undique incoli. Sed quid hoc refert alio miraculo exoriente, pendere ipsam ac non cadere nobiscum?—ceu spiritus vis. mundo praesertim inclusi, dubia sit, aut possit cadere natura repugnante et quo cadat negante! nam sicut ignium sedes non est nisi in ignibus, aquarum nisi in aquis spiritus nisi in spiritu, sic terrae arcentibus cunctis nisi in se locus non est. globum tamen effici mirum est in tanta planitie maris camporumque (Eng. trans. H. Rackham) .
- 23.
Pliny: Naturalis Historia, II, CXII, 247–248: De longitudine ac latitudine haec sunt quae digna memoratu putem. universum autem circuitum Eratosthenes (in omnium quidem litterarum subtilitate set in hac utique praeter ceteros solers, quem cunctis probari video) CCLII milium stadiorum prodidit, quae mensura Romana conputatione efficit trecentiens quindeciens centena milia passuum, improbum ausum, verum ita subtili argumentatione comprehensum ut pudeat non credere. Hipparchus et in coarguendo eo et in reliqua omni diligentia mirus, adicit stadiorum paulo minus XXVI. Alia Dionysodoro fides (neque enim subtraham exemplum vanitatis Graecae maximum). Melius hic fuit geometricae scientia nobilis; senecta diem obiit in patria, funus duxere ei propinquae ad quas pertinebat hereditas. hae cum secutis diebus insta peragerent, invenisse dicuntur in sepulcro epistulam Dionysodori nomine ad superos scriptam: pervenisse eum a sepulcro ad infimam terram, esse eam stadiorum XLII. Nec defuere geometrae qui interpretarentur significare epistulam a medio terrarum orbe missam quod deorsum ab summo longissimum esset spatium et idem pilae medium, ex quo consecuta computatio est circuitum esse CCLII stadiorum pronuntiarentur (Eng. trans. H. Rackham) .
- 24.
Tacitus: De vita et moribus Iulii Agricolae, 12: [5] Caelum crebris imbribus ac nebulis foedum; asperitas frigorum abest. [6] Dierum spatia ultra nostri orbis mensuram; nox clara et extrema Britanniae parte brevis, ut finem atque initium lucis exiguo discrimine internoscas. [7] Quod si nubes non offlciant, aspici per noctem solis fulgorem, nec Decidere et exsurgere, sed transire adfirmant. [8] Scilicet extrema et plana terrarum humili umbra non erigunt tenebras, infraque caelum et sidera nox cadit (Eng. trans. Alfred John Church and William Jackson Brodribb) .
- 25.
Pietro Janni: Miti e falsi miti (Dedalo, 2004), p. 149.
- 26.
For this see H. Martin, Jr.: “Plutarch’s De facie: the Recapitulation and the Lost Beginning”, Greek, Roman and Byzantine Studies 15 (1974): 73–88.
- 27.
Plutarch: On the Face in the Moon, op. cit., 7 (Eng. trans. T. L. Heath, Greek Astronomy, op. cit., pp 171–172).
- 28.
See G. Reale (ed.): Trattato sul Cosmo per Alessandro (Naples, 1974).
- 29.
Apuleius: De Mundo, 230.
- 30.
Lactantius: Divinae Institutiones, III, 24: Nam semper eodem modo falluntur. Cum enim falsum aliquid in principio sumpserint, veri similitudine inducti, necesse est eos in ea, quae consequuntur, incurrere. Sic incidunt in multa ridicula; quia necesse est falsa esse, quae rebus falsis congruunt. Cum autem primis habuerint fidem, qualia sint ea, quae sequuntur, non circumspiciunt, sed defendunt omni modo; cum debeant prima illa, utrumne vera sint, an falsa, ex consequentibus judicare (Eng. trans. William Fletcher) .
- 31.
Lactantius: Divinae Institutiones, III, 24: Quae igitur illos ad Antipodas ratio perduxit? Videbant siderum cursus in occasum meantium; solem atque lunam in eamdem partem semper occidere, atque oriri semper ab eadem. Cum autem non perspicerent, quae machinatio cursus eorum temperaret, nec quomodo ab occasu ad orientem remearent, coelum autem ipsum in omnes partes putarent esse devexum, quod sic videri, propter immensam latitudinem necesse est: existimaverunt, rotundum esse mundum sicut pilam, et ex motu siderum opinati sunt coelum volvi, sic astra solemque, cum occiderint, volubilitate ipsa mundi ad ortum referri. Itaque et aereos orbes fabricati sunt, quasi ad figuram mundi, eosque caelarunt portentosis quibusdam simulacris, quae astra esse dicerent. Hanc igitur coeli rotunditatem illud sequebatur, ut terra in medio sinu ejus esset inclusa. Quod si ita esset, etiam ipsam terram globo similem; neque enim fieri posset, ut non esset rotundum, quod rotundo conclusum teneretur. Si autem rotunda etiam terra esset, necesse esse, ut in omnes coeli partes eamdem faciem gerat, id est montes erigat, campos tendat, maria consternat. Quod si esset, etiam sequebatur illud extremum, ut nulla sit pars terrae, quae non ab hominibus caeterisque animalibus incolatur. Sic pendulos istos Antipodas coeli rotunditas adinvenit. Quod si quaeras ab iis, qui haec portenta defendunt, quomodo non cadunt omnia in inferiorem illam coeli partem; respondent, hanc rerum esse naturam, ut pondera in medium ferantur, et ad medium connexa sint omnia, sicut radios videmus in rota; quae autem levia sunt, ut nebula, fumus, ignis, a medio deferantur, ut coelum petant. Quid dicam de iis nescio, qui, cum semel aberraverint, constanter in stultitia perseverant, et vanis vana defendunt; nisi quod eos interdum puto, aut joci causa philosophari, aut prudentes et scios mendacia defendenda suscipere, quasi ut ingenia sua in malis rebus exerceant, vel ostendant. At ego multis argumentis probare possem, nullo modo fieri posse, ut coelum terra sit inferius, nisi et liber jam concludendus esset, et adhuc aliqua restarent, quae magis sunt praesenti operi necessaria. Et quoniam singulorum errores percurrere non est unius libri opus, satis sit pauca enumerasse, ex quibus possit qualia sint caetera intelligi (Eng. trans. William Fletcher) .
- 32.
Lactantius: Divinae Institutiones, II, 5: Quanto igitur rectius est, omissis insensibilibus et vanis, oculos eo tendere, ubi sedes, ubi habitatio est Dei veri; qui terram stabili firmitate suspendit; qui coelum distinxit astris fulgentibus; qui solem rebus humanis clarissimum, ac singulare lumen, in argumentum suae unicae majestatis accendit: terris autem maria circumfudit, flumina sempiterno lapsu fluere praecepit. Jussit et extendi campos, subsidere valles, Fronde tegi silvas, lapidosos surgere montes. ·uae utique omnia non Jupiter fecit, qui ante annos mille septingentos natus; sed idem: Ille opifex rerum, mundi melioris origo, qui vocatur Deus, cujus principium, quoniam non potest comprehendi, ne quaeri quidem debet. Satis est homini ad plenam perfectamque prudentiam, si Deum esse intelligat: cujus intelligentiae vis et summa haec est, ut suspiciat et honorificet communem parentem generis humani, et rerum mirabilium fabricatorem. Unde quidam hebetis obtusique cordis, elementa, quae et facta sunt et carent sensu, tamquam deos adorant. Qui cum Dei opera mirarentur, id est coelum cum variis luminibus, terram cum campis et montibus, maria cum fluminibus et stagnis et fontibus, earum rerum admiratione obstupefacti, et ipsius artificis obliti, quem videre non poterant, ejus opera venerari et colere coeperunt; nec umquam intelligere quiverunt, quanto major quantoque mirabilior sit, qui illa fecit ex nihilo. Quae cum videant divinis legibus obsequentia commodis atque usibus hominis perpetua necessitate famulari, tamen illa deos existimant esse; ingrati adversus beneficia divina, qui Deo et patri indulgentissimo sua sibi opera praetulerunt. Sed quid mirum, si aut barbari, aut imperiti homines errant? cum etiam philosophi Stoicae disciplinae in eadem sint opinione, ut omnia coelestia, quae moventur, in deorum numero habenda esse censeant; … ac vos, o philosophi, non solum indoctos et impios, verum etiam caecos, ineptos delirosque probamus, qui ignorantiam imperitorum vanitate vicistis (Eng. trans. William Fletcher) .
- 33.
Genesis 1, 1: In principio creavit Deus caelum et terram / terra autem erat inanis et vacua et tenebrae super faciem abyssi et spiritus Dei ferebatur super aquas / dixitque Deus fiat lux et facta est lux / et vidit Deus lucem quod esset bona et divisit lucem ac tenebras / appellavitque lucem diem et tenebras noctem factumque est vespere et mane dies unus / dixit quoque Deus fiat firmamentum in medio aquarum et dividat aquas ab aquis / et fecit Deus firmamentum divisitque aquas quae erant sub firmamento ab his quae erant super firmamentum et factum est ita / vocavitque Deus firmamentum caelum et factum est vespere et mane dies secundus / dixit vero Deus congregentur aquae quae sub caelo sunt in locum unum et appareat arida factumque est ita / et vocavit Deus aridam terram congregationesque aquarum appellavit maria et vidit Deus quod esset bonum (Eng. trans. New Revised Standard Version).
- 34.
Hexaemeron, I, 1: Tantumne opinionis assumpisse homines, ut aliqui eorum tria principia constituerent omnium, Deum, et exemplar, et materiam, sicut Plato discipulique ejus; et ea incorrupta, et increata, ac sine initio esse asseverarent: Deumque non tanquam creatorem materiae, sed tanquam artificem ad exemplar, hoc est, ideam intendentem, fecisse mundum de materia, quam vocant hylen, quae gignendi causas rebus omnibus dedisse asseratur: ipsum quoque mundum incorruptum, nec creatum aut factum existimarent: alii quoque, ut Aristoteles cum suis disputandum putavit, duo principia ponerent, materiam et speciem, et tertium cum iis, quod operatorium dicitur, cui suppeteret competenter efficere, quod adoriundum putasset.
Quid igitur tam inconveniens, quam ut aeternitatem operis cum Dei omnipotentis asternitate conjungerent, vel ipsum opus Deum esse dicerent; ut coelum, et terram, et mare divinis prosequerentur honoribus? Ex quo factum est, ut partes mundi deos esse crederent, quamvis de ipso mundo non mediocris inter eos quaestio sit.
Nam Pythagoras unum mundum asserit: alii innumerabiles dicunt esse mundos, ut scripsit Democritus, cui plurimum de physicis vetustas auctoritatis detulit. Ipsumque mundum semper fuisse et fore Aristoteles usurpat dicere: contra autem Plato non semper fuisse, sed semper fore praesumit astruere? plurimi vero nec fuisse semper, nec semper fore scriptis suis testficantur.
Inter has eorum dissensiones quae potest esse veri aestimatio? cum alii mundum ipsum Deum esse dicant, quod ei mens divina, ut putant, inesse videatur: alii partes ejus, alii utrumque: in quo nec quae figura sit deorum, nec qui numerus, nec qui locus, aut vita possit, aut cura comprehendi. Siquidem mundi aestimatione volubilem, rotundum, ardentem, quibusdam incitatum motibus, sine sensu Deum conveniat intelligi, qui alieno, non suo motu feratur (Eng. trans. John J. Savage) .
- 35.
Hexaemeron, I, 6: De terrae quoque vel qualitate vel positione tractarc nihil prodest ad spem futuri, cum satis sit ad scentiam quod Scripturarum divinarum series comprehendit, quia suspendit terram in nihilo. Quid nobis discutere utrum in aere pendeat, an super aquam, ut inde nascatur controversia, quomodo aeris natura tenuis et mollior molem possit sustentare terrenam? Aut quomodo, si super aquas non demergatur in aquam gravis ruina terrarum? …
Nonne evidenter ostendit Deus omnia majestate sua consistere in numero, pondere atque mensura? Neque enim creatura legem tribuit, sed accepit, et servat acceptam (Eng. trans. John J. Savage).
- 36.
St. Augustine: De Genesi ad litteram, II, 1: Nunc enim quemadmodum Deus instituerit naturas rerum, secundum Scripturas eius nos convenit quaerere; non quid in eis vel ex eis ad miraculum potentiae suae velit operari. Neque enim si vellet Deus sub aqua oleum aliquando manere, non fieret; non ex eo tamen olei natura nobis esset incognita, quod ita facta sit, ut appetendo suum locum, etiam si subterfusa fuerit, perrumpat aquas, eisque se superpositam collocet. Nunc ergo quaerimus utrum conditor rerum, qui omnia in mensura et numero et pondere disposuit, non unum locum proprium ponderi aquarum circa terram tribuerit, sed et super coelum quod ultra limitem aeris circumfusum atque solidatum est.
Quod qui negant esse credendum, de ponderibus elementorum argumentantur, negantes ullo modo ita desuper quasi quodam pavimento solidatum esse coelum, ut possit aquarum pondera sustinere; quod talis soliditas nisi terris esse non possit, et quidquid tale est, non coelum sed terra sit. Non enim tantum locis, sed etiam qualitatibus elementa distingui, ut pro qualitatibus propriis etiam loca propria sortirentur (Eng. trans. John Hammond Taylor) .
- 37.
St. Augustine: De Genesi ad litteram, II, 5: Quidam etiam nostri, istos negantes propter pondera elementorum aquas esse posse super coelum sidereum, de ipsorum siderum qualitatibus et meatibus convincere moliuntur. Iidem namque asserunt stellam quam Saturni appellant, esse frigidissimam, eamque per annos triginta signiferum peragere circulum, eo quod superiore ac per hoc ampliore ambitu graditur. Nam sol eumdem circulum per annum complet, et luna per mensem; tanto, ut dicunt, brevius, quanto inferius, ut spatio loci spatium temporis congruat. Quaeritur itaque ab eis, unde illa stella sit frigida, quae tanto ardentior esse deberet, quanto sublimiore coelo rapitur. Nam procul dubio cum rotunda moles circulari motu agitur, interiora eius tardius eunt, exteriora celerius, ut maiora spatia cum brevioribus ad eosdem gyros pariter occurrant: quae autem celerius, utique ferventius. Proinde memorata stella magis debuit calida esse quam frigida: quamvis enim suo motu, quoniam grande spatium est, triginta annis totum ambitum permeet, tamen coeli motu in contrarium rotata velocius, quod quotidie necesse est patiatur (sic, ut dicunt, coeli singulae conversiones, dies singulos explicant), calorem maiorem debuit coelo concitatiore concipere. Nimirum ergo eam frigidam facit aquarum super coelum constitutarum illa vicinitas, quam nolunt credere, qui haec, quae breviter dixi, de motu coeli et siderum disputant. His quidam nostri coniecturis agunt adversus eos qui nolunt aquas super coelum credere, et volunt eam stellam esse frigidam, quae iuxta summum coelum circuit; ut ex hoc cogantur aquarum naturam, non iam illic vaporali tenuitate, sed glaciali soliditate pendere. Quoquo modo autem et qualeslibet aquae ibi sint, esse eas ibi minime dubitemus: maior est quippe Scripturae huius auctoritas, quam omnis humani ingenii capacitas (Eng. trans. John Hammond Taylor) .
- 38.
St. Augustine: De Genesi ad litteram, II, 9: Quaeri etiam solet quae forma et figura coeli esse credenda sit secundum Scripturas nostras. Multi enim multum disputant de iis rebus, quas maiore prudentia nostri auctores omiserunt, ad beatam vitam non profuturas discentibus; et occupantes, quod peius est, multum pretiosa, et rebus salubribus impendenda temporum spatia. Quid enim ad me pertinet, utrum coelum sicut sphaera undique concludat terram in media mundi mole libratam, an eam ex una parte desuper velut discus operiat? Sed quia de fide agitur.
Scripturarum, propter illam causam, quam non semel commemoravi, ne quisquam eloquia divina non intellegens, cum de his rebus tale aliquid vel invenerit in Libris nostris, vel ex illis audierit, quod perceptis a se rationibus adversari videatur, nullo modo eis caetera utilia monentibus, vel narrantibus, vel pronuntiantibus credat; breviter dicendum est de figura coeli hoc scisse auctores nostros quod veritas habet; sed Spiritum Dei, qui per ipsos loquebatur, noluisse ista docere homines nulli saluti profutura. Sed, ait aliquis, quomodo non est contrarium iis qui figuram sphaerae coelo tribuunt, quod scriptum est in Litteris nostris: Qui extendit coelum sicut pellem? Sit sane contrarium, si falsum est quod illi dicunt: hoc enim verum est quod divina dicit auctoritas, potius quam illud quod humana infirmitas conicit. Sed si forte illud talibus illi documentis probare potuerint, ut dubitari inde non debeat; demonstrandum est hoc quod apud nos de pelle dictum est, veris illis rationibus non esse contrarium: alioquin contrarium erit etiam ipsis in alio loco Scripturis nostris, ubi coelum dicitur velut camera esse suspensum. Quid enim tam diversum et sibimet adversum, quam plana pellis extensio, et camerae curva convexio? Quod si oportet, sicuti oportet, haec duo sic intellegere, ut concordare utrumque, nec sibimet repugnare inveniatur; ita oportet etiam utrumlibet horum illis non adversari disputationibus, si eas forte veras certa ratio declaraverit, quibus docetur coelum sphaerae figura undique esse convexum, si tamen probatur (Eng. trans. John Hammond Taylor) .
- 39.
We refer the reader to the work Claudio Moreschini : Calcidio. Commentario al Timeo di Platone (Testo latino a fronte (2nd ed., Bompiani, 2012) (Italian and Latin facing pages); this is the first translation into a modern language). For the Eng. trans. see Calcidius: On Plato’s Timaeus, John Magee, trans and ed. (Harvard University Press, 2016).
- 40.
Calcidius: Commentarius LIX: Ait Plato mundi formam rotundam esse et globosam, terram item globosam in medietate mundi sitam … (ed. Moreschini p. 222; Eng. trans. John Magee).
- 41.
Calcidius: Commentarius CCLXXVI: Sed Origenes asseverat ita sibi ab Hebraeis esse persuasum quod in aliquantum sit a vera proprietate derivata interpretatio; fuisse enim in exemplari: “Terra autem stupida quadam erat admiratione (ed. Moreschini p. 564; Eng. trans. John Magee).
- 42.
See William Harris Stahl (Eng. trans. and ed.): Commentary on the Dream of Scipio by Macrobius, 2nd ed. (Columbia University Press, 1990); Moreno Neri (trans. and ed.), Macrobio. Commento al Sogno di Scipione, 2nd ed. (Bompiani, 2014) (Latin and Italian facing pages).
- 43.
Macrobius: Commentary, I, 20, 20: Evidentissimis et indubitabilibus dimensionibus constitit uniuersae terrae ambitum, quae ubicumque uel incolitur a quibuscumque uel inhabitabilis iacet, habere stadiorum milia ducenta quinquaginta duo. Cum ergo tantum ambitus teneat, sine dubio octoginta milia stadiorum vel non multo amplius diametros habet, secundum triplicationem cum septimae partis adiectione, quam superius de diametro et circulo regulariter diximus (Eng. trans. William Harris Stahl).
- 44.
Macrobius: Commentary, II, 5, 5–12: Et enim maculas habitationum ac de ipsis habitatonbus alios interruptos aduersosque, obliquos etiam et transuersos alios nominando, terrenae sphaerae globositatem tantum non coloribus pinxit. …
De quinque autem cingulis ne quaeso aestìmes duorum Romanae facundiae parentum, Maronis et Tullii, dissentire doctrinam, cum toc ipsis cingulis terram redimitam dicat, ille isdem quas Graeco nomine zonas uocat adserat caelum tenen. Vtrumque enim incorruptam ueramque nec alteri contrariarli retulisse rationem procedente disputatìone constabit. …
Inter extremos uero et medium, duo maiores ùltimls, medio minores, ex utriusque uidnitatis intemperie temperantur, in hisque tantum uitales auras natura dedit incolis carpere… (Eng. trans. William Harris Stahl) .
- 45.
Macrobius: Commentary, II, 5, 26: Adfirmauerim quoque et apud illos minus rerum peritos hoc aestimare de nobis, nec credere posse nos in quo sumus loco degere, sed opinari, si quis sub pedibus eorum temptaret stare, casurum. Numquam tamen apud nos quisquam timuit ne caderet in caelum, ergo nec apud illos quisquam in supcriora casurus est, sicut «omnia nutu suo pondera” in terram ferri superius relata docuerunt (Eng. trans. William Harris Stahl).
- 46.
See William Harris Stahl and E.L. Burge: Martianus Cappella and the Seven Liberal Arts. Vol. II: The Marriage of Philology and Mercury (Columbia University Press, 1992).
- 47.
The Marriage of Philology and Mercury VI, 596–598: 596 Sequitur ut quem mundi locum quamve graditatem sortita sit approbemus. circulus quidem terrae ducentis quinquaginta duobus milibus stadiorum, ut ab Eratosthene doctissimo gnomonica supputatione discussum. 597 quippe scaphia dicuntur rotunda ex aere vasa, quae horarum ductus stili in medio fundo siti proceritate discriminant, qui stilus gnomon appellatur, cuius umbrae prolixitas aequinoctio centri sui aestimatione dimensa vicies quater complicata circuli duplicis modum … reddidit. 598 Eratosthenes vero, ab Syene ad Meroen per mensores regios Ptolomaei certus de stadiorum numero redditus, quotaque portio telluris esset advertens, multiplicansque pro partium ratione, circulum mensuramque terrae incunctanter, quot milibus stadiorum ambiretur, absolvit (Eng. trans. William Harris Stahl) .
Suggested Readings
Carrier, R. (2016). Science education in the early roman empire. Durham NC: Pitchstone Publishing.
Carrier, R. (2017). The scientist in the early roman empire. Durham NC: Pitchstone Publishing.
Heater, P. (2007). The fall of the roman empire: A new history of rome and the barbarians. Oxford University Press.
Kulicowski, M. (2016). The triumph of empire: The roman world from adrian to constantine. Cambridge MA: Harvard University Press.
Vitruvius. (1960). The ten books on architecture (M. H. Morgan, Trans.). New York: Dover.
Author information
Authors and Affiliations
Rights and permissions
Copyright information
© 2019 Springer International Publishing AG, part of Springer Nature
About this chapter
Cite this chapter
Boccaletti, D. (2019). The Roman World from the End of the Republic to the End of the Empire. In: The Shape and Size of the Earth. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-90593-8_2
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-90593-8_2
Published:
Publisher Name: Springer, Cham
Print ISBN: 978-3-319-90592-1
Online ISBN: 978-3-319-90593-8
eBook Packages: Earth and Environmental ScienceEarth and Environmental Science (R0)